27.12.05

To πολυτονικό και η λαγνεία -το δεύτερο μέρος της τριλογίας

Μπορεί εμείς εδώ να γράφουμε παρωδίες για το πολυτονικό, κάποιοι όμως γράφουν ποιήματα κανονικά, ποιήματα ερωτικά, τραγούδια πόθου και νοσταλγίας για την ψιλή, για την περισπωμένη (όχι, μην περιμένετε λινκ, πάντως το σάιτ υπάρχει). Και στους αφελείς που ρωτάμε προς τι ο πόθος και ο καημός, οι απαντήσεις, όταν δεν είναι μεταφυσικές και σιβυλλικές, συνήθως έχουν να κάνουν με την τρισχιλιόχρονη παράδοση της γραφής στον τόπο μας και την δισχιλιόχρονη πολυτονική τοιαύτη. Παράδοση λοιπόν, μία ακόμα κυρία με την οποία ο νεοέλληνας τηρεί σχέσεις σχιζοφρενικές. "Και όμως έχει αποδειχθεί πως είναι τόσο βλαβερή κάθε παράδοση όσο και το τσιγάρο. Προκαλεί κυκλοφοριακή ανωμαλία, παραμορφώσεις σε πρόσωπα ανώριμα, σκουριά στις αρτηρίες, αναστολές στη δράση ή μάλλον, έφεση για λάθος δράση. [...] Να μην ξεχάσουμε κι αυτή τη συγκινητική πρωτοβουλία που κάθε τόσο αναλαμβάνουν πέντε, δέκα, δεκαπέντε στ' όνομα της παράδοσης και της κληρονομιάς. Να μάς περιφρουρήσουνε εμάς τους πολλούς, από διάφορες ξενοκίνητες επιρροές και να μάς ξαναβάλουνε στον ίσιο δρόμο εμάς τους υπολοίπους εννιά με δέκα εκατομμύρια, πάντοτε στ' όνομα του πατρός και του υιού και της αθάνατης ελληνικής κληρονομιάς. Και οι σωτήρες τούτοι οι πέντε, οι δέκα, οι δεκαπέντε, μένουν στην ιστορία, σαν οι μοναδικοί και γνήσιοι Έλληνες, οι μόνοι αφρίζοντες, οι μόνοι εθνικοί.", όπως θα'λεγε και ο ποιητής.

Τα ποιητικά όμως, και στην περίπτωσή μας και στην περίπτωσή τους, λίγο πείθουν. Υπάρχουν κάποιες συγκεκριμένες παρεξηγήσεις και συγχύσεις, τις οποίες εκμεταλλεύονται ή καλλιεργούν όσοι ανάγουν το πολυτονικό σε εθνική αξία. Τις συγχύσεις αυτές εύκολα τις υιοθετεί ενίοτε ακόμα και το "μετριοπαθές" τμήμα των χρηστών, πρώτιστα γιατί είναι οι κυρίως προβαλλόμενες. Σημαντικό ρόλο ίσως παίζει και ο παράγων "συνήθεια" -κυρίως στους μεγαλύτερους σε ηλικία- που στο μυαλό πολλών ταυτίζεται με την παράδοση.

Η πρώτη σύγχυση είναι η ταύτιση γλώσσας και γραφής. Για κάποιους, η εγκατάλειψη των πολλών τόνων από τη γραφή σημαίνει και την απεμπόληση και κατάργηση (λες και αυτό μπορεί να γίνει διά νόμου) κάποιων στοιχείων της γλώσσας. Είναι ήδη γνωστό στους πιο πολλούς ότι οι 3 τόνοι αποτελούν ενδείξεις προφοράς που δεν έχουν σήμερα αντίκρισμα. Είναι επίσης γνωστό πως όσο αυτά τα στοιχεία της προφοράς (η προσωδία και ο μουσικός τονισμός) πραγματικά υπήρχαν στη γλώσσα, η γραφή δεν έκρινε αναγκαίο να τα αποδίδει με κάποιον ιδιαίτερο τρόπο (στο προευκλείδειο αλφάβητο, μάλιστα, δεν υπήρχε καν διάκριση μακρού/βραχέος ο και e).

Πότε υπήρχαν και πότε δεν υπήρχαν οι 3 τόνοι στην ελληνική γλώσσα; Όταν προφέρονταν αλλά δεν "γράφονταν" (δηλ. συμβολίζονταν) ή όταν γράφονταν αλλά δεν προφέρονταν; Το ξέρω ότι κομίζω γλαύκας εις Αθήνας, αλλά ας πάρουμε τα δεδομένα (από τη Συνοπτική Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη, τον οποίο έχει στη καρδιά του, νομίζω, πάς όστις αγαπά τη γλώσσα του):

-α) "Η καθιέρωση των τόνων στην ιστορία της ελληνικής γραφής είναι μάλλον όψιμη, αφού αρχίζει μεν να εφαρμόζεται σε κάποια έκταση από τον 2ο/3ο μ.Χ. αι. στα φιλολογικά κείμενα (σσ. μια "ακανόνιστη" χρήση-κυρίως για τα ομόγραφα- ενός "είδους" πολυτονικού συστήματος είχε κάνει ο Αριστοφάνης ο Βυζάντιος περί το 200π.Χ.), αλλά η χρήση του για κάθε λέξη που γράφεται γενικεύεται αρκετούς αιώνες αργότερα στο Βυζάντιο, μόλις τον 9ο/10ο αι. μ.Χ. μαζί με την καθιέρωση της μικρογράμματης γραφής".

-β) "Ως τον 2ο μ.Χ. αι. (σσ. ύστερα από τον οποίο εμφανίζεται και η ρυθμοτονική ποίηση, ποίηση δηλαδή βασισμένη στον δυναμικό τονισμό) [...] έχει συντελεσθεί η μετατροπή του τονισμού από μουσικό σε δυναμικό".

Αν κάνουμε τις πράξεις, τι μάς βγαίνει; Ότι τα τονικά σημάδια επινοήθηκαν ακριβώς όταν δεν ανταποκρινόταν η προφορά της εποχής σε αυτά, όταν δηλαδή η προσωδία ξεχνιόταν. Νομίζω πως αυτό είναι ένα καλό παράδειγμα του πώς μπορεί η γλώσσα να είναι ανεξάρτητη της γραφής. Ίσως μάς πάει ακόμα παραπέρα, σε μια διαπίστωση που δεν κολακεύει συνολικά την εφεύρεση του πολυτονικού: ότι ήταν ίσως λάθος και μια εξαρχής οπισθοδρομική/συντηρητική επιλογή η χρησιμοποίησή του για την καταγραφή της (εκάστοτε) σύγχρονης γλώσσας, ήδη από την εποχή γεννήσεως του συστήματος. Το πολυτονικό φαίνεται να είναι χρήσιμο (χρησιμότατο) μόνο για τα αρχαία κείμενα και μόνο για τους μη αρχαίους αναγνώστες και μελετητές, δηλαδή τους κλασικούς φιλολόγους.

Για όσους επιμένουν να λένε ότι κάνουμε εκπτώσεις στη γλώσσα, εγκαταλείποντας τα τονικά σημάδια, ας τους βάλουμε ένα μικρό πρόβλημα: αν γράψουμε τα αγγλικά με ελληνικούς χαρακτήρες, θα γίνουν ελληνικά;

Η δεύτερη παρεξήγηση που μάλλον τροφοδοτεί "θεωρητικά" το ενδιαφέρον για τη διάσωση και την ανάσταση του πολυτονικού είναι η αντιμετώπιση του μονοτονικού ως μιας μορφής εγκατάλειψης της ιστορικής ορθογραφίας. Ιστορική ορθογραφία όμως, αν δεν κάνω λάθος, είναι κυρίως αυτό που εννοούμε λέγοντας "ετυμολογική" ορθογραφία, ορθογραφία δηλαδή με κύριο κριτήριο επιλογής της ορθής γραφής το "έτυμο" των λέξεων, τη ρίζα και τον σχηματισμό τους. Θέλω να πω ότι ο τόνος δεν είναι αναπόσπαστο στοιχείο της ετυμολογίας των λέξεων, αφού καμιά ρίζα, κανένα θέμα, κανένα μόρφημα δεν έχει έναν δικό του, σταθερό τόνο. Και πάλι όμως, αν σώνει και καλά πρέπει να γράφουμε με τρόπο που να απηχεί την αρχαία προφορά, προκειμένου να θεωρηθεί ότι τηρούμε την ιστορική αρχή, τότε μάς περιμένουν άλλα αδιέξοδα. Γιατί, όπως θα μάς πει ο αυτόχθων, "Το λεξιλόγιο της Νέας Ελληνικής περιλαμβάνει πολλές άλλες πηγές (ενν. πλην της Αρχαίας). Γιατί να σημειώνονται τόνοι και πνεύματα σε λέξεις που γεννήθηκαν σε εποχές όπου πλέον δεν ίσχυαν οι ίδιοι κανόνες, αυτοί δηλ. που δικαιολογούν την περισπωμένη κ.τ.λ.;"

Το πράγμα το κάνει πολύ πιο απτό ο Τριανταφυλλίδης, ήδη τουλάχιστον μισό αιώνα πιο πριν:

«[...] τριάντα, πενήντα, παραμύθι, προζύμι [...]. Πώς πρέπει να τονιστούν σύμφωνα με την ιστορική αρχή; Η πρώτη σκέψη ενός "ιστοριστή" είναι, πως αφού το ι και το α ήταν κοντόχρονα στο τέλος των ουδετέρων και των αριθμητικών σε -κοντα κτλ., πρέπει να τονιστούν και οι λέξεις αυτές με περισπωμένη - όσο η παραλήγουσά τους είναι μακριά [...]. Από μιαν άλλη ωστόσο άποψη και στη βάση πάντοτε της ιστορικής ορθογραφίας μπορεί να πη κανείς πως οι λέξεις αυτές πρέπει να φυλάξουν τον τόνο που είχαν πριν χάσουν μια συλλαβή: τριά(κο)ντα, παραμύθι(ον), προζύμι(ον) [...]. Αυτή την άποψη μπορεί να τη δυναμώση και η σκέψη πως όταν γεννήθηκαν οι νέοι τύποι, η περισπωμένη δεν είχε πια την ξεχωριστή της προφορά κι επομένως δε θα είχε εδώ ιστορική δικαιολογία και δικαίωμα, ακόμη περισσότερο αν αποβλέψωμε σε λέξεις νέες καθώς τουλουμοτύρι κτλ. Γίνεται φανερό σε τι άγονα αδιέξοδα μάς πάει η εφαρμογή της ιστορικής αρχής στην ορθογράφηση της νέας μας γλώσσας».

Μανόλης Τριανταφυλλίδης, Άπαντα, τόμος Ζ, σελ. 272.

Και έχει δίκιο: αν θελήσουμε να γράψουμε "πολυτονικά" στα ΝΕ, θα βρεθούμε μπροστά σε αμέτρητα "δίχρονα" φωνήεντα που δεν θα ξέρουμε με κανέναν τρόπο αν θα πρέπει να λογιστούν ως "μακρά" ή "βραχέα" και με ποια κριτήρια θα πρέπει να γίνει αυτό. Άλλωστε, σε πολλά νεοελληνικά πολυτονικά κείμενα, ακόμα και εκεί όπου δεν θα έπρεπε να υπάρχουν αμφιβολίες, αν υπήρχε μια καλή γνώση της αρχαίας γραμματικής, βλέπω συνήθως γενναίες και μάλλον ελαφρά τη καρδία παραχωρήσεις προς την οξεία. Κύριοι πολυτονιστές, θα σάς μαλώσω. Μού γίνατε "οκνηροί" σαν τους μονοτονιστές;

Η αλήθεια είναι ότι ο Τριανταφυλλίδης είχε ήδη εισηγηθεί μια απλοποίηση του πολυτονικού και ότι αυτή η απλοποιημένη εκδοχή του εφαρμοζόταν μέχρι πρόσφατα. Και, όπως φαίνεται, η γενική σιωπηρή αρχή ήταν: "όπου υπάρχει αμφιβολία, προτιμάμε την οξεία". Γι' αυτό και σε παλιά βιβλία, θα δείτε π.χ. την "Αθήνα" με οξεία, κι ας μαθαίνουμε ότι το "α" της κατάληξης είναι "μη καθαρό". Ε, νομίζω πως όποιος συνειδητοποιεί όλες αυτές τις ασυνέπειες, από φιλότιμο και μόνο θα προτιμούσε την κατάργηση μιας ηλίθιας, βαθύτατα αντιεπιστημονικής σύμβασης, η οποία αναγνωρίζει "μακρά" και "βραχέα" σε μια γλώσσα που ούτε μακρά ούτε βραχέα φωνήεντα έχει, αλλά απλώς "ισόχρονα" (είναι δηλαδή βλακώδες και το να πούμε ότι τα "δίχρονα" των αμιγώς νεοελληνικών λέξεων είναι "βραχέα" -το "ω" δηλ. στο "αριβάρω" το τραβάμε και είναι "μακρό";). Και θα συνειδητοποιούσε πόσο αδυνατεί στην πραγματικότητα αυτό το μπαλωμένο σύστημα να κάνει μια ουσιαστική σύνδεση της τρέχουσας γλώσσας με την ιστορία και την εξέλιξή της -αν ντε και καλά αυτός είναι ο σκοπός της γραφής.

Αν δεχτούμε λοιπόν πως ιστορική ορθογραφία είναι η ορθογραφία που δείχνει απλώς την ετυμολογία, μόνο ίσως η δασεία θα είχε κάποια θέση στη γραφή (γι' αυτό μάλλον και ο καθηγητής Μπαμπινιώτης σε κάποια βιβλία του εγκαταλείπει του τόνους μα κρατά τις δασείες). Η δασεία ήταν ένας φθόγγος, ένα "φώνημα" της αρχαίας γλώσσας και, ως εκ τούτου, ήταν στοιχείο της ρίζας, στοιχείο της ετυμολογίας μιας λέξης. Οι εφευρέτες, ωστόσο, του πολυτονικού συστήματος, επέλεξαν να σημειώσουν αυτόν τον λαρυγγικό φθόγγο (μιλάμε πάνω-κάτω για το "h" της αγγλικής) όχι με ένα ξεχωριστό γράμμα, αλλά με ένα σημαδάκι-ένδειξη (που ξέρουμε ότι είναι η γραφολογική εξέλιξη του αριστερού μισού του γράμματος Η) πάνω -και όχι δίπλα- στο αρχικό φωνήεν. Αυτό μάς δείχνει ότι ήδη τότε δεν το αντιλαμβάνονταν ως ξεχωριστό φθόγγο με διαφοροποιητική ισχύ, αλλά ίσως ως ένα must για την "κανονική/αττική" προφορά μιάς σειράς λέξεων. Γι'αυτό και έφτασαν στο άκρον άωτον του σχολαστικισμού να σημειώνουν με ένα αντίθετης φοράς σημαδάκι όσες λέξεις ΔΕΝ είχαν αυτόν τον φθόγγο. Πρόκειται για έναν σχολαστικισμό ανάλογο της βραχύβιας συνήθειας να σημειώνουν την βαρεία σε όλες τις συλλαβές που ΔΕΝ παίρνουν οξεία. Ο δεύτερος σχολαστικισμός δεν επεβίωσε, αλλά ο πρώτος βασίλευσε για αιώνες!

Ως επιχείρημα, καμιά φορά, για την χρησιμότητα της δασείας και την "παρουσία" της στον νεοελληνικό λόγο, ακούμε αυτά τα περίφημα "αφ' υψηλού", "εφημερίδα", "καθ' ύλην" κ.λπ. Τη στιγμή όμως που αυτό το πράμα το συναντάμε κυρίως σε λόγιους σχηματισμούς και λέξεις-φράσεις κληρονομημένες απ' την αρχαία ή που πλάστηκαν αναλογικά, με καταχρηστική χρήση ενός αρχαίου φωνολογικού κανόνα, και τη στιγμή επίσης που λέμε κάλλιστα "αντηλιακό" (αντί "ανθηλιακό"), "απ' όλα" (αντί "αφ' όλα", τα παραδείγματα είναι κλεμμένα από το www.sarantakos.com) κ.λπ., μάλλον δεν πρέπει να το επικαλούμαστε το φαινόμενο ως κανόνα. Και κάτι άλλο (καθόλου ασήμαντο): τα θ, φ, χ που μάς έμειναν μπροστά από πρώην δασυνόμενες λέξεις ΔΕΝ είναι δασέα σύμφωνα. Είναι η εξέλιξη των αρχαίων δασέων φθόγγων [th], [ph], [kh], όμως σήμερα έχουν άλλη προφορά- αυτή που ξέρουμε. Άρα, για ποια δάσυνση και ποια δασεία μιλάμε; Στην περίπτωση αυτή έχουμε μία ακόμα σύγχυση, η οποία είναι γνωστή στους γλωσσολόγους ως "σύγχυση συγχρονικών/ διαχρονικών νόμων".

Με όλα όσα έγραψα, δεν θέλω να θεωρηθεί ότι παραγνωρίζω τις ιδεολογικές αφετηρίες και σκοπιμότητες όσων κατά καιρούς θυμούνται το πολυτονικό και τη γλωσσική μας παράδοση. Ελπίζω αυτά να γίνονται εύκολα αντιληπτά (χμ, μάλλον τελικά δεν γίνονται). Υπάρχουν όμως και άνθρωποι (ας τους πούμε "ουδέτερους") οι οποίοι μπορεί να αποστασιοποιούνται ιδεολογικά, μα να θεωρούν ότι κατά βάθος οι απόψεις αυτές "έχουν έρεισμα", ότι στο θεωρητικό τους σκέλος είναι ορθές. Η κινδυνολογία άλλωστε (αυτή που θέλει π.χ. το μονοτονικό ως δούρειο ίππο της επιβολής του λατινικού (!) αλφαβήτου) πάντα είχε και έχει πέραση. Αυτό που πρέπει να δειχθεί είναι ότι όσο είναι ιδεολογικά ύποπτες και ιστορικά βεβαρημένες οι απόψεις "πολυτονιστών" και "καθαρευουσιάνων", τόσο είναι και γυμνές από επιστημονική στήριξη και επιχειρήματα.

30 σχόλια:

Φοινικιστής είπε...

Και κάτι που δεν ξέρει ο πολύς κόσμος: ο γλωσσολόγος Γεώργιος Χατζιδάκις, υποστηρικτής της ιστορικής ορθογραφίας σε απόλυτο βαθμό, το 1929 εισηγήθηκε την κατάργηση των τόνων. Η ανακοίνωσή του δεν έχει δημοσιευθεί επίσημα, αλλά υπάρχει σε μορφή περίληψης στην εφημ. Εστία (24 Φεβρουαρίου 1929, αριθμός φύλλου 12.369). Είναι κι αυτό, νομίζω, ένα επιχείρημα για την αποσύνδεση ή τη μη ταύτιση πολυτονικού-ιστορικής ορθογραφίας. Θα επανέλθω, αν χρειαστεί, με αναλυτικότερα στοιχεία.

Ανώνυμος είπε...

Χτες, σκαλίζοντας το -πολύ ενδιαφέρον- site του Μοσχονά, έπεσα πάνω σε αυτό το άρθρο: http://www.media.uoa.gr/lectures/linguistic_courses/inmedia/docs/03_fasoulioti.doc. Μεταξύ άλλων, αναφέρει και την πρόταση του Χατζιδάκι. Καλά θα ήταν να είχαμε το κείμενό του...

Φοινικιστής είπε...

Έχω το δημοσίευμα στην Εστία, που δεν ανήκει στον ίδιον τον Γ.Χ. και αποδίδει περιληπτικά την ανακοίνωσή του.

Φειδίας είπε...

Το πολυτονικό φαίνεται να είναι χρήσιμο (χρησιμότατο) μόνο για τα αρχαία κείμενα

ΚΑΙ ΜΟΝΟΝ ΑΥΤΟ ΑΝ ΙΣΧΥΕΙ, ΜΟΝΟΝ ΑΥΤΟ ΑΠΟ ΜΟΝΟ ΤΟΥ, ΜΟΝΟΝ ΓΙΑ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ, ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑΝ ΘΕΙΑΝ ΓΝΩΣΙΝ, ΕΙΝΑΙ ΑΡΚΕΤΟΝ ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΣΕΙ ΤΗΝ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗΝ ΕΚΜΑΘΗΣΙΝ ΚΑΙ ΧΡΗΣΙΝ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΟΝΙΚΟΥ. (ΕΑΝ ΤΗΝ ΙΕΡΑΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟΓΡΑΜΜΑΤΗΝ ΚΡΑΤΗΣΩΜΕΝ ΜΟΝΟΝ ΩΣ ΕΠΙΣΗΜΟΝ ΚΑΙ ΔΕΝ ΤΗΝ ΚΑΘΙΕΡΩΣΩΜΕΝ ΠΛΗΡΩΣ.)

Η ΑΡΧΑΙΑ ΓΝΩΣΙΣ ΣΤΟ ΦΩΣ ΚΑΙ ΠΑΛΙ! ΕΛΛΗΝΕΣ ΟΛΥΜΠΙΟΙ ΘΕΟΙ, ΕΜΕΙΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΑΣ, ΔΕΝ ΣΑΣ ΞΕΧΑΣΑΜΕ!

Ανώνυμος είπε...

Τώρα, εσύ κάνεις πλάκα ή δεν κάνεις; Με την απορία θα πέσω να κοιμηθώ...

Φοινικιστής είπε...

Έλλην, συμφωνώ με όσα γράφεις. Αλλά να καθιερώσουμε ως επίσημη την κεφαλαιογράμματη χωρίς κενά μεταξύ των λέξεων. Μην κάνουμε μισές δουλειές...

J95 είπε...

Γραμμική Β' μάγκες. Η γραφή του Αχιλλέα και του Νέστορα. Χέ$τε μας με τα φοινικογράμματά σας. Real men do it on clay tablets.

alombar42 είπε...

Αφιερωμένο εξαιρετικά για το 2005.
Για το 2006, εύχομαι (εύγευστους) τόνους, (ανήσυχα) πνεύματα και περισσότερα σημεία στή(ρι)ξης :)

funEL είπε...

Αν είναι δυνατόν, στρογγυλέψατε ολίγον τις γωνίες της αρχαίας γραφής να γίνει ολίγον βυζαντινή, διότι η Σακέτειος αλήθεια επαναπροσδιορίζει την ιστορική πραγματικότητα. καλό λακουρομεσαίωνα.

Sarasides είπε...

Εις το άρμα του Τέττιγος παρεισφρύουν και έτερα δαιμόνια καινά.
Για προσέξτε, μέρες που είναι, η ρομφαία γαρ του αρχαγγέλλου θα επιπέσει επί των κεφαλών Υμών!
Ευτυχισμένο το 2011 βρε!

Ανώνυμος είπε...

Εύχομαι σ' όλους καλή και δημιουργική χρονιά! Διά τους χιουρίστας της παρέας, μόλις ευκαιρήσω, θα αφιερώσω κάτι -και μάλιστα από τη χώρα του Πούτιν...

kukuzelis είπε...

Καλή χρονιά. Διαβάζω, ξαναδιαβάζω. Μαθαίνω. Τουλάχιστον οι Πολυτονιάται, αν και βαρετοί, γίνονται αφορμή για ωραία αστεία.

Ανώνυμος είπε...

Θέλω να αφιερώσω σε όλους τους σχολιαστές αυτού του ποστ, που τυχαίνει οι πιο πολλοί να διακρίνονται για το χιούμορ τους, ένα κομμάτι από το ποίημα Babi Yar του Yevgeny Yevtushenko, τον Χιούμορ, τον οποίο πριν από λίγο μετέφρασα αποσπασματικά και άτεχνα -από τα αγγλικά. Ακούγεται στην 13η συμφωνία του Σοστακόβιτς ως δεύτερο μέρος, από μπάσο και χορωδία. Παραθέτω μόνο την πρώτη στροφή (και) στα ρώσικα -με ελληνικούς χαρακτήρες, το χάσιμο θα'ταν ίδιο κι αν χρησιμοποιούσα λατινικούς.

Ο ΧΙΟΥΜΟΡ

Τσαρί, κορολί, ιμπεράτορι,
βλαστίτελι βσέυ τσεμλί,
κομάντοβαλί παράνταμι,
νο γιούμορομ - νιε μογκλί.

Τσάροι, βασιλιάδες, αυτοκράτορες,
του κόσμου όλου οι κλειδοκράτορες
συντάγματα και στίφη κουμαντάρουν,
μα τον Χιούμορ υπό τον έλεγχο τους δεν μπορούν να πάρουν.

Στα μεγάλα τα παλάτια τους,
όπου σε ανάκλιντρα τις μέρες τους αβρά περνούν,
τον επαίτη Αίσωπο σαν είδανε στα μάτια τους,
εκείνοι τότε σαν κουρελήδες φάνηκαν που πεινούν.

[...]

Θέλησαν τον Χιούμορ να αγοράσουν, να πληρώσουν.
Μα κείνος δεν αγοραζόταν!
Θέλησαν τον Χιούμορ να τονέ σκοτώσουν
Μα ούτε που κατάλαβαν για πότε το δάχτυλό του στον κώλο τους χωνόταν.

Είναι μεγάλη η δυσκολία να τον απολέσεις.
Ποτέ δεν έπαψαν οι εκτελέσεις.
Και το κομμένο του το μουτσουνάρι
πήγε και κόλλησε σ' ενός στρατιώτη το κοντάρι.

Μα μόλις του κλόουν η φλογέρα
ξεφώνισε τον γνώριμο σκοπό,
ο Χιούμορ τσίριξε "Να πάλι είμ'εδώ πέρα"
και ξέσπασε σε καμαρωτό χορό.

Φορώντας το μικρό, τριμμένο του παλτό,
τον βλέπεις μεταμελημένο και σκυφτό,
ως πολιτικός κρατούμενος συλληφθείς,
για εκτέλεση πηγαίνει παρευθύς.

Όλα επάνω του μαρτυρούν συμβιβασμό,
παραίτηση και ίσως ρεβιζιονισμό,
μα ξαφνικά από το πανωφόρι ξεγλιστράει,
το χέρι κουνάει και μπάι-μπάι.

[...]

Τα σκοτεινά βλέμματα τα έχει συνηθίσει,
δεν μπαίνει πια στον κόπο ν' ανησυχήσει
και από τον ένα ως τον άλλο Μάη
πάντα τη φάτσα του κοιτά και πλάκα σπάει.

Αφιερούται ακόμη στον thas, στον Τσέλιγκα, στην Αστραδενή (αν αντέχει να μάς διαβάζει ακόμα), στους Ανορθογράφους και στον Ευμίλιο (αν διαβάζει ακόμα μπλογκζ).

funEL είπε...

που τα πρόλαβες ολα αυτά μικρό κωλοπαιδαράκι ? εεε? Τι σχέση έχεις με το κλείσιμο του αγωγού του Πούτιν στην ευρώπη? εεε? και γιατί είναι κόκκινη η μύτη σου?...

... Δεν συνεχίζω γιατί δε θέλω να σας ξεμπροστιάσω πρωταπριλιάτικα στην παιδική χαρά σας κύριε τέτιγα..
αντε

κουλτουριαραίικα ποιήματα...

σε μας....

thas είπε...

Ευχαριστούμε για την αφιέρωση φίνα και στέλνουμε τας ευχάς διαπύρους (οδηγούμαι σε καλβική σύνταξη τελευταία)σε εσάς, το ιστολόγιόν σας, τον συνεργάτη σας κύριον αυτόχθονα και τους σχολιαστάς εκλεκτούς σας δια μίαν χρονιά ιδιαζόντως τσαχπινοπερισπώμενη!

Υ.Γ. Από τα ωραιότερα ανέκδοτα που έχω ακούσει και το ξανασυναντώ με χαρά στο κείμενό σου είναι το γεγονός ότι η ψιλή σημειώνεται για να καταδειχθεί ότι το περί ου ο λόγος φωνήεν δεν παίρνει δασεία! Για εκατό δασυνόμενες λέξεις αναγκαστήκαμε να βάζουμε ψιλή στις υπόλοιπες 123.456.789. Εδώ πλέον ο τυπογράφος τραβάει τις κοτσίδες του!

Sraosha είπε...

Αργότερα να ασχοληθείτε με το κατά πόσο ο 'Ούννος' και η ομό(ρ)ριζη 'Ουγγαρία' πρέπει να παίρνουν ψιλή (όπως ήτανε το δόκιμο) ή δασεία (όπως θα μας επέβαλλε το 'h' τους).

hominid είπε...

Αν κάνουμε τις πράξεις, τι μάς βγαίνει; Ότι τα τονικά σημάδια επινοήθηκαν ακριβώς όταν δεν ανταποκρινόταν η προφορά της εποχής σε αυτά, όταν δηλαδή η προσωδία ξεχνιόταν. Νομίζω πως αυτό είναι ένα καλό παράδειγμα του πώς μπορεί η γλώσσα να είναι ανεξάρτητη της γραφής. Ίσως μάς πάει ακόμα παραπέρα, σε μια διαπίστωση που δεν κολακεύει συνολικά την εφεύρεση του πολυτονικού: ότι ήταν ίσως λάθος και μια εξαρχής οπισθοδρομική/συντηρητική επιλογή η χρησιμοποίησή του για την καταγραφή της (εκάστοτε) ομιλουμένης, ήδη από την εποχή γεννήσεως του συστήματος. Το πολυτονικό φαίνεται να είναι χρήσιμο (χρησιμότατο) μόνο για τα αρχαία κείμενα και μόνο για τους μη αρχαίους αναγνώστες και μελετητές, δηλαδή τους κλασικούς φιλολόγους.


1. Μπορείς να αναπτύξεις λίγο γιατί το πολυτονικό είναι χρησιμότατο για μη αρχαίους αναγνώστες και μελετητές των αρχαίων κειμένων (έστω κι αν αυτούς τους περιορίζεις στους κλασσικούς φιλολόγους); Το λέω γιατί διακρίνω κάποια αντίφαση σε αυτό με τον ισχυρισμό ότι η εφεύρεση του πολυτονικού ήταν μία τελείως περιττή οπισθοδρομική/συντηρητική επιλογή.

2. Δεν ισχύει ότι το πολυτονικό χρησιμοποιήθηκε για την καταγραφή της εκάστοτε ομιλουμένης, από την εποχή γεννήσεως του συστήματος. Ξέρουμε ότι, για πάρα πολλούς αιώνες, η ομιλούμενη ελληνική δεν καταγραφόταν καν. Το πολυτονικό χρησιμοποιούταν μόνο για τα αρχαία ελληνικά. Πολύ αργότερα χρησιμοποιήθηκε και στην καθαρεύουσα και από εκεί πέρασε στα νέα ελληνικά. Το ίδιο, βέβαια, ισχύει γενικά για την ιστορική ορθογραφία: Μέσω καθαρεύουσας (η οποία είχε πάρει όλο το "πακέτο" από την αρχαία ελληνική) πέρασε στη δημοτική. Η υιοθέτησή της δεν ήταν τόσο αυτονόητη όσο τη θεωρούμε σήμερα.

Ανώνυμος είπε...

1. Επαναλαμβάνω: οπισθοδρομική/συντηρητική επιλογή ήταν η χρήση του πολυτονικού για την καταγραφή της όποιας τρέχουσας γλώσσας, εφόσον από την πρώτη στιγμή ήδη της συστηματικής χρήσης του είχε πάψει προ πολλού να ανταποκρίνεται στην προφορά. Εντάξει, η ίδια η εφεύρεσή του δεν ήταν σφάλμα, υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι η εφαρμογή του θα περιοριζόταν στα αρχαία κείμενα, όπου για ευνόητους λόγους είναι χρήσιμο, π.χ. βοηθάει στη διάκριση πολλών-πολλών ομογράφων, μάς δείχνει μέρος της προσωδίας και επομένως μάς δίνει σημαντικό μέρος των απαραίτητων ενδείξεων για να κάνουμε μετρική ανάλυση, τη στιγμή που και το ευκλείδειο αλφάβητο δεν έχει αρκετά σύμβολα για να διακρίνει όλα τα μακρά και τα βραχέα. Ακόμα όμως και της ίδιας εφεύρεσης οι ατέλειες και οι σχολαστικισμοί -τελικά τι ακριβώς πάει να πει βαρεία; δείχνει τίποτα η ψιλή πέρα από αέρα κοπανιστό;- σχολιάστηκαν.

2. Το πότε έγινε η καθιέρωση και η γενίκευση του πολυτονικού αναφέρεται στο πρώτο παράθεμα από τον Μπαμπινιώτη. Το πολυτονικό εκτός κλασικών κειμένων δεν πρωτοχρησιμοποιήθηκε, φαντάζομαι, από τους καθαρευουσιάνους. Προφανώς χρησιμοποιήθηκε και στη λόγια και τη δημώδη (όχι δημοτική) γραμματειακή παραγωγή των μεσαιωνικών χρόνων, αλλά και από κάθε άνθρωπο που ήξερε γραφή, σε κάθε χρήσης γραπτό κείμενο της εποχής. Το "από την εποχή γεννήσεως του συστήματος" δεν προσδιορίζει το "καταγραφή της εκάστοτε ομιλουμένης", αλλά το "ήταν ίσως λάθος και μια εξαρχής οπισθοδρομική/συντηρητική επιλογή η χρησιμοποίησή του για...". Να το θέσω καλύτερα: από τον 2ο/3ο κιόλας μ.Χ. που κάπως αποκρυσταλλώθηκε η μορφή του πολυτονικού, ήταν μάλλον ακατάλληλο ή/και περιττό για να γράψεις δικό σου/ της δικής σου εποχής κείμενο.

hominid είπε...

Υπάρχει κάποιο σύγγραμμα όπου θα μπορούσαμε να βρούμε πληροφορίες για την ορθογραφία, γενικότερα, των όποιων (μετρημένων, σίγουρα) μη αρχαίων/αρχαϊζόντων κειμένων της μεσαιωνικής γραμματείας;

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η αποτύπωση της ομιλούμενης ελληνικής στον γραπτό λόγο υπήρξε, για αιώνες, από υποτυπώδης έως ανύπαρκτη. Η επινόηση και χρήση του πολυτονικού εντάσσεται στην παράδοση του αττικισμού (και του αρχαϊσμού, γενικότερα) και δεν μπορεί να εξεταστεί ανεξάρτητα απ' αυτήν. Δεν δημιουργήθηκε το πολυτονικό για να εξυπηρετήσει και να διευκολύνει τη γραπτή χρήση των ελληνικών της εποχής, οπότε το να λέμε σήμερα ότι ήταν ακατάλληλο για κάτι τέτοιο φαίνεται απλώς άτοπο.

Ανώνυμος είπε...

Υπάρχει κάποιο σύγγραμμα όπου θα μπορούσαμε να βρούμε πληροφορίες για την ορθογραφία, γενικότερα, των όποιων (μετρημένων, σίγουρα) μη αρχαίων/αρχαϊζόντων κειμένων της μεσαιωνικής γραμματείας;

Τι να πω; Αναζητήστε κάποιο εγχειρίδιο βυζαντινής παλαιογραφίας. Από κείμενα μού έρχονται στο νου πολλά, π.χ. τα Πτωχοπροδρομικά, αλλά και μη φιλολογικά κείμενα όπως διαθήκες, προικοσύμφωνα...

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η αποτύπωση της ομιλούμενης ελληνικής στον γραπτό λόγο υπήρξε, για αιώνες, από υποτυπώδης έως ανύπαρκτη. Η επινόηση και χρήση του πολυτονικού εντάσσεται στην παράδοση του αττικισμού (και του αρχαϊσμού, γενικότερα) και δεν μπορεί να εξεταστεί ανεξάρτητα απ' αυτήν.

Δεν βλέπω πού διαφωνούμε.


Δεν δημιουργήθηκε το πολυτονικό για να εξυπηρετήσει και να διευκολύνει τη γραπτή χρήση των ελληνικών της εποχής, οπότε το να λέμε σήμερα ότι ήταν ακατάλληλο για κάτι τέτοιο φαίνεται απλώς άτοπο.

Όχι και άτοπο. Ίσα-ίσα, αυτονόητο.

hominid είπε...

Εννοούσα ότι από τη στιγμή που το πολυτονικό επινοήθηκε, βασικά, για τη διευκόλυνση όσων χειρίζονταν την αττική διάλεκτο σε μετεγενέστερες -μεταχριστιανικές- περιόδους, είναι άτοπο να καταλογίζουμε στους εμπνευστές του αδυναμία εξυπηρέτησης των αναγκών της ομιλουμένης της εποχής τους. Πολύ απλά δεν είχαν τέτοιο σκοπό. Αυτό που θέλανε να κάνουν νομίζω ότι το πέτυχαν αφού, ακόμα και σήμερα, η καταλληλότητα και η χρησιμότητα τού πολυτονικού για τα αρχαία ελληνικά δεν αμφισβητείται σχεδόν από κανένα.

Ανώνυμος είπε...

Σύμφωνοι. Κι εγώ δεν κατηγορώ τον Αριστοφάνη τον Βυζάντιο και τους συναδέλφους του, παρότι επισημάναμε ήδη κάποιους σχολαστικισμούς του συστήματος αυτού καθαυτό. Ο συντηρητισμός προφανώς χρεώνεται στην επιλογή να διατηρήσουμε το πολυτονικό σε οποιοδήποτε κείμενο -φιλολογικό ή μη, αττικιστικό ή μη- γράφτηκε μετά την κατάργηση της προσωδίας.

Ανώνυμος είπε...

Οπωσδήποτε είναι σωστή η επισήμανσή σου ότι η ομιλούμενη γλώσσα για πολλούς αιώνες δεν γραφόταν, αφού η γραφόμενη γλώσσα ήταν βέβαια η λόγια (με εξαιρέσεις όπως αυτές που ανέφερα). Η πρωτοβουλία να γραφεί συστηματικά η ομιλούμενη γλώσσα ανάγεται φυσικά στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό. Ακόμα και για την λόγια γραμματεία όμως, δεν είναι λογικό να ισχυριστεί κανείς ότι για αυτά τα κείμενα ισχύει η προσωδία. Η χρήση του πολυτονικού είναι αναχρονιστική και σε αυτά (ή ίσως κυρίως σε αυτά, αφού είναι τα περισσότερα). Για μεγαλύτερη ακρίβεια, στο κείμενο διόρθωσα το "εκάστοτε ομιλουμένης" με το "εκάστοτε σύγχρονης γλώσσας". Ελπίζω να συμφωνείς.

Χρήστος Αθανάσουλας είπε...

Ο ...Χιούμορρρρ είναι τέλειος! :)

hominid είπε...

Κοίτα, ανεξάρτητα από το μέχρι πότε ίσχυε η προσωδία, νομίζω ότι η μεταγενέστερη διατήρηση της πλήρους ιστορικής ορθογραφίας σε κείμενα αρχαία ή και αρχαϊζοντα δεν πρέπει να μας ξενίζει. Πρώτα απ' όλα, δεν ετίθετο καν ζήτημα διαφορετικής προφοράς μεταξύ αρχαίας και νέα ελληνικής. Όπως και να προφέρονταν τα αρχαία κατά την κλασσική ή ελληνιστική περίοδο, από ένα σημείο και μετά οι ελληνόφωνοι τα πρόφεραν, τα διάβαζαν, τα έψαλλαν με τη ζώσα προφορά της εποχής τους. Ο πρώτος, δηλαδή, "αναχρονισμός" που -αναπόφευκτα και, μάλλον, ανεπαίσθητα- άρχισε να συμβαίνει ήταν η υιοθέτηση της προφοράς της "εκάστοτε σύγχρονης γλώσσας" (που λες κι εσύ) για τα αρχαία ελληνικά - πολύ πριν τεθεί ζήτημα υιοθέτησης της αρχαίας ορθογραφίας από τη σύγχρονη γλώσσα. Έτσι καθιερώθηκε και για αιώνες "ψήθηκε" ο συνδυασμός αρχαίας γραφής και νέας φωνής, μία διαδικασία που -μάλλον φυσικά- οδήγησε σε αυτό που τώρα λέμε "ιστορική ορθογραφία" της Νέας Ελληνικής (άσχετα από την πρόσφατη μερική τροποποίησή της).

Γενικά, δεν πιστεύω ότι στον ελληνόφωνο χώρο ενδιαφέρονταν "επιστημονικά" για τα ζητήματα της ακριβούς προφοράς της αρχαίας ελληνικής, της προσωδίας της κτλ, ώστε σήμερα να ερχόμαστε εμείς και να τους ελέγχουμε για αναχρονισμούς και τέτοια πράγματα. Επειδή ήταν οι ίδιοι ελληνόφωνοι και επειδή την αρχαία γλώσσα τη "βίωναν" και τη "συναναστρέφονταν" συνεχώς στα πλαίσια μιας -λόγιας, θρησκευτικής, πολιτικής- παράδοσης αιώνων, δεν υπήρχε περίπτωση να καθήσουν να εξετάσουν τέτοια ζητήματα αποστασιοποιημένα και εργαστηριακά (όπως π.χ. συνέβη στη Δύση).

Ανώνυμος είπε...

Εντάξει με όσα λες. Όμως, ερχόμαστε στο δεύτερο σημείο για το οποίο επιχειρηματολογώ στο κείμενό μου: ότι ιστορική ορθογραφία δεν είναι σώνει και ντε οι τόνοι και τα πνεύματα. Τα σημάδια αυτά φτιάχτηκαν σαν μια ατελής απομίμηση της "κανονικής" προφοράς των αρχαίων κειμένων, όταν (και γιατί) η προφορά αυτή περνούσε στη λήθη. Ένταξει γενικώς με τα γράμματα, δεν παραπάει όμως να κρατάς και τα προαναφερθέντα σημαδάκια, όταν πας να γράψεις κείμενο στη δική σου εποχή; Ο σχολαστικισμός αυτός και η εμμονή στα αρχαία πρότυπα μοιάζει με τον συγκινητικό και άσκοπο μόχθο του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού κ.ά. να γράψει επιγράμματα σε αρχαιοελληνικά μέτρα. Τι ακριβώς "βίωνε" αυτός;

hominid είπε...

Αν το πολυτονικό λειτούργησε κάποτε, για κάποιους, ως πραγματικός οδηγός ορθής προφοράς της ελληνικής (και δη της αττικής), αυτό ήταν κάτι που σίγουρα ίσχυσε για λίγο. Από ένα σημείο και μετά, απλώς αποτελούσε μέρος της -παγιωμένης πια- "ιστορικής ορθογραφίας", την οποία οι εγγράμματοι κάθε εποχής διατηρούσαν όπως ακριβώς την είχαν παραλάβει. Γιατί, άλλωστε, να σκεφτούν να κάνουν κάτι διαφορετικό; Τα πρακτικά προβλήματα που δημιούργησε αργότερα η εφαρμογή του πολυτονικού στη δημοτική δεν αφορούσαν τους ίδιους. Ακόμα και εμείς, αν υποθέσουμε οτι τα εν λόγω σημαδάκια δεν μας δυσκόλευαν ιδιαίτερα, μήπως απλώς θα τα διατηρούσαμε χωρίς να χολοσκάζουμε για την επιστημονική ορθότητα της τωρινής χρήσης τους;

(Άλλωστε, δεν ήταν και όλες οι ορθογραφικές μεταρρυθμίσεις του 20ου αιώνα επιστημονικά "ορθές". Για την ορθογραφική εξομοίωση π.χ. της οριστικής και της υποτακτικής το επιχείρημα που χρησιμοποιήθηκε ήταν ότι, απλώς, έτσι είχε "επικρατήσει".)

Ανώνυμος είπε...

Για την ιστορική ορθογραφία, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι, δια της συντήρησης που επιβάλλει ο γραπτός λόγος, πέρασε και επιβίωσε "ομαλά" από εποχή σε εποχή. Με τα τονικά σημαδάκια, όμως, συνέβη το παράδοξο ότι πέρασαν από τον "επιστημονικό κώδικα", ας πούμε, των αλεξανδρινών φιλολόγων στην κοινή γραφή. Τέλος πάντων, γενικά συμφωνούμε. Δεν αμφιβάλλω ότι τα πράγματα έγιναν όπως τα περιγράφεις, όμως:

Γιατί, άλλωστε, να σκεφτούν να κάνουν κάτι διαφορετικό; Τα πρακτικά προβλήματα που δημιούργησε αργότερα η εφαρμογή του πολυτονικού στη δημοτική δεν αφορούσαν τους ίδιους.

Το γιατί δεν έκαναν διαφορετικά δεν είναι βέβαια άσχετο και με την τότε ιδεολογία για τη γλώσσα (την εμμονή στο "αττικίζειν" πρώτα και το "ελληνίζειν" κατόπιν). Η διατήρηση των σημαδιών, είπαμε, δεν ήταν ό,τι λογικότερο και φυσικότερο. Το αν είχαν προβλήματα είναι σχετικό: ακόμα και η λόγια γλώσσα δεν ήταν, βέβαια, ίδια με την αρχαία αττική, είχαν μεσολαβήσει και σε αυτήν φωνολογικές και μορφολογικές αλλαγές. Κάθε συντήρηση σημαίνει και άλογες παραχωρήσεις και συμβάσεις: Βάσει ποιου αρχαίου κανόνα π.χ., είναι αυτονόητο ότι η λέξη "Ιησούς" παίρνει περισπωμένη;

Για το τελευταίο που λες, καταλληλότερος να απαντήσει είναι ο αυτόχθων. Δεν βρίσκω όμως καθόλου παράλογο και "λάθος" το κριτήριο/επιχείρημα που ανέφερες ότι προβλήθηκε.

Varetos είπε...

Δε μπόρεσα να ολοκληρώσω την ανάγνωση. Ίσως με τη βοήθεια ορού, κάποτε.

Ανώνυμος είπε...

Η ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΟΛΥΤΟΝΙΚΟ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, Μάρτιος 2006

Ἀποστολίδης, Σ.Ρ., 2006. "Ἡ Ἐκδίκηση τῶν Τόνων! Οἱ Συνέπειες ἀπὸ τὴν Κατάργηση τοῦ Πολυτονικοῦ Συστήματος". ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, Μάρτιος 2006, σελ. 20-21.

Ὅταν ψηφιζόταν σὲ μεταμεσονύκτια συνεδρίαση τῆς Βουλῆς ἡ τροπολογία Βερυβάκη γιὰ τὸ μονοτονικό, ἡ τότε κυβέρνηση, θωπεύοντας τὸν ἀριστερίστικο λαϊκισμό, ξεπούλαγε κάτι ποὺ οὔτως ἤ ἄλλως δὲν γνώριζε καὶ δὲν τὴν ἐνδιέφερε! Ἕνα κομμάτι τῆς Παιδείας συνυφασμένο, ὄχι μόνο μὲ τὴν ἀρχαιοελληνικὴ παράδοση, ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν πνευματικὴ παρακαταθήκη τοῦ νέου Ἑλληνισμοὺ ἀπὸ τὸ 18ο ἤδη αἰώνα! Ὅλ' οἱ θαυμαστοὶ 300, μαζί, συμπεριφέρθηκαν σὰν ἀγράμματη γριούλα ποὺ βρίσκοντας στὸ σεντούκι της παλιὰ μπαρουτοκαπνισμένα κουμπούρια, τὰ δίνει στὸ γύφτο γιὰ ν' ἀδειάσει τὸν τόπο ἀπὸ τὴ «σαβούρα». Δὲν ρωτάει κανέναν, καὶ δὲν θὰ μάθει ποτὲ τὶ ἔχασε...

Κι ἄς φώναζε ὁ Ἐλύτης: «Εἶμαι ὑπὲρ τοῦ παλαιοῦ συστήματος, ἐναντίον τοῦ μονοτονικοῦ καὶ ὑπὲρ τῆς διδασκαλίας τῶν Ἀρχαίων. Εἶναι ἡ βάση γιὰ νὰ ξέρεις τὴν ἐτυμολογία τῶν λέξεων». (Καὶ πῶς θὰ καταλάβεις ἄραγε Ἐλύτη χωρὶς αὐτὴ τὴν ἔρμη τὴν ἐτυμολογία; ) Κι ἀλλοῦ ξανά, γραφικότερα: «...κάθε ὕψιλον, κάθε ὀξεία, κάθε ὑπογεγραμμένη, δὲν εἶναι παρὰ ἕνας κολπίσκος, μιὰ κατωφέρεια, μιὰ κάθετη βράχου πάνω σὲ καμπύλη πρύμνας πλεούμενου, κυματιστοὶ ἀμπελῶνες, ὑπέρθυρα ἐκκλησιῶν...». Δὲν ἤξερε αὐτός, ἦταν ποιητής!
Κι ἄς ἐπέμενε ὁ Καστοριάδης: «Ν' ἀφήσετε τοὺς τόνους καὶ τὰ πνεύματα, γιατὶ αὐτοὶ ποὺ τοὺς βάλανε ἤξεραν τὶ κάνανε. Ἡ κατάργησή τους εἶναι κατάργηση τῆς ὀρθογραφίας, ποὺ ἀποτελεὶ καταστροφὴ τῆς συνέχειας. Ἤδη τὰ παιδιὰ δὲν μποροῦν νὰ καταλάβουν Καβάφη, Σεφέρη, Ἐλύτη, γιατὶ αὐτοὶ εἶναι γεμάτοι ἀπὸ τὸν πλοῦτο τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν. Δηλαδή, πάμε νὰ καταστρέψουμε ὅ,τι χτίσαμε!» Ἦταν ἀπισθοδρομικὸς αὐτός, παρωχημένος!
Κι ἄς ἀνέλυε ὁ Ρένος Ἀποστολίδης, φιλολογικότατα: «Ἡ ὀρθογραφία δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ εἶναι ἱστορική, ἀφοῦ ἡ ὀρθὴ γραφὴ κάθε λέξης ἀκριβῶς [...] ἐκκαλεῖ ὅλο τὸ παρελθὸν ἐμπειρίας, ποὺ αἰῶνες ποικιλοχρησίας συσσώρευσαν μέσα της, δυναμικοποιεῖ δηλαδὴ τὸ θησαυρὸ της σὲ νόημα καὶ ποιότητες ἀνεκτίμητες καὶ βοηθεῖ ἄρα στὸ νὰ ξελαμπικάρεται ἡ λέξη διαρκῶς, ν' ἀναπαρθενεύεται, νὰ γίνεται ἡ σημασία της πολυδύναμη...!»
Πλανιόντουσαν ὅλοι, κι ἐμεῖς, πραγματιστές, προσγειωμένοι, πρακτικοί, βρήκαμε τὴ λύση! Κι ὄχι πὼς ἦταν τάχα θέμα ΠΑΣΟΚ. Ἡ δεξιὰ ἀντιπολίτευση λούφαζε μὲ μόνη ἀντιγνωμία τοὺ -κατὰ φαντασίαν «συγγραφέα» κιόλας!- Ἀβέρωφ, ποὺ ψέλλισε πὼς: «χρειάζεται μιὰ εἰδικὴ μελέτη», παραδεχόμενος ὅμως πάντως πὼς «εἶναι μία ἁπλούστευση, ἡ ὁποία θὰ εἶναι χρήσιμη γιὰ τὴν... ἁπλούστευση (sic) τῶν νέων γενεῶν». Πολὺ σωστά: «Γιὰ τὴν ἁπλούστευση τῶν νέων γενεῶν»! Γιὰ νὰ τοὺς ἁπλουστεύουμε, νὰ τοὺς διευκολύνουμε, νὰ τοὺς ἀλαφρύνουμε ἀπὸ τὸ περιττὸ βάρος τῆς γνώσης, τῆς προσπάθειας, τοῦ ὅλου παραδεδομένου γλωσσικοῦ πλούτου, ἀφήνοντάς ἀδειανὸ τὸν ἐγκέφαλο γιὰ νὰ τὸν γεμίσουν ἄμεσα μὲ «πόκεμον» καὶ joystick, μὲ Excel καὶ Word ἀργότερα. Ἔτσι, μᾶς ἐνοχλοῦσε, λέει, τὸ ἱστορικό σύστημα τονισμοῦ, παραῆταν σύνθετο, «κούραζε ἀναίτια τὰ παιδιά», καὶ τὸ πετάξαμε στὰ σκουπίδια, χωρὶς κανεὶς νὰ σκεφτεῖ πὼς τὸ ἁπλούστερο ποὺ υἱοθετήθηκε εἶν' ἐξ ὁρισμοῦ κι ἀτελέστερο, κι ἄρα γι' ἀδαεῖς τῆς γλώσσας μόνον, καὶ γιὰ τὶς καθημερινὲς μας κουβέντες, οὔτε γιὰ Ἐπιστήμη οὔτε γιὰ Λογοτεχνία στὰ σοβαρὰ οὔτε γιὰ λόγο «ἀνεβασμένο» γενικῶς, παρὰ γιὰ ὁμιλοῦντες μπαμπουίνους...
Μὰ ἦταν πάντα ἡ μεγάλη μάζα τῶν ἀγραμμάτων, τῶν τεμπέληδων μαθητῶν καὶ τῶν πεισματωμένων γονιῶν ἀπὸ τὰ δικὰ τους παθήματα ἀπὸ κακοὺς κι ἀνέμπνοους δασκάλους, ποὺ ποτὲ δὲν τοὺς εἶχαν ἐξηγήσει τὶ ἐσήμαινε κάθε σύμβολο, παρὰ ἤξεραν μοναχὰ νὰ κόβουν βαθμοὺς μὲ χαιρεκακία γιὰ κάθε δασεία πού 'βρισκαν νὰ σοῦ 'χει ξεφύγει σὰν τοὺς τροχαίους τῆς ἐπαρχίας μὲ τὰ ραντάρ. Κι ἦταν καὶ τὰ συμφέροντα τῶν ἐκδοτῶν καὶ τῶν συγκροτημάτων Τύπου πού 'ριχναν τόσο τὸ κόστος τῆς στοιχειοθεσίας καί, καί, καί... Γιὰ ὅλους βολικό!
Καὶ βρισκόμαστε νά 'χουν περάσει 20 χρόνια ἀποξένωσης ἀπὸ τὴν ἱστορικὴ μορφὴ τῶν λέξεων χωρὶς μία ἐπιστημονικὴ μελέτη γιὰ τὸ τὶ σήμαινε γνωστικὰ αὐτὴ ἡ ἀπώλεια! Καὶ τώρα ἡ ἀπάντηση δὲν μᾶς ἔρχεται ἀπὸ δάσκαλους, μὲ τὴ συγκομισμένη πείρα τῆς καθημερινής διδακτικῆς (ἀλλὰ καὰ πόσο σπαταλημένη ὅμως στοὺς λαβύρινθους τῆς περιπτωσιολογίας!), μήτ' ἀπὸ γλωσσολόγους, μήτ' ἀπὸ παιδαγωγούς, παρὰ ἀπὸ τοὺς γιατρούς! Ναί, ἀπὸ ψυχιάτρους καὶ στατιστικολόγους, ποὺ μιλᾶνε μὲ τὴν ἀδυσώπητη γλώσσα τῶν ἀριθμῶν γιὰ τῆν «ἐκδίκηση τῶν τόνων»!
Τὸ βιβλίο τῶν Τσέγκου-Παπαδάκη-Βεκιάρη δὲν εἶναι παρὰ μία γλαφυρὴ δημοσίευση (κι ἀπολύτως βατὴ στὸν μὴ ἐξοικειωμένο ἀναγνώστη) τῶν ἀποτελεσμάτων μιᾶς ψυχιατρικῆς ἔρευνας πάνω σὲ 50 παιδιὰ πρώτης ἕως τρίτης Δημοτικοῦ, προσεκτικὰ ἐπιλεγμένα, ὥστε ν' ἀποτελοῦν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα πληθυσμοῦ, δίχως καμμία ἰδιαιτερότητα, ποὺ ἀφοῦ μετρήθηκαν ἀναλυτικά μ' ἔγκυρες δοκιμασίες (tests) οἱ ψυχικὲς τους δεξιότητες, τὰ μισὰ ἀπ' αὐτὰ διδάχτηκαν ἐθελοντικὰ Ἀρχαῖα καὶ πολυτονικὸ παράλληλα πρὸς τ' ἄλλα τους μαθήματα. Καὶ μὲ τὸ τέλος τῆς χρονιᾶς ξανάγινε ἡ ἴδια ἀντικειμενικὴ ἀξιολόγηση τῶν ἰκανοτήτων τους. Τ' ἀποτελέσματα παρουσιάζονται μὲ ἀπόλυτη σαφήνεια σὲ μόλις δύο σελίδες:
Οἱ «πολυτονικοί» ἐμφανίζουν στατιστικῶς σημαντικὴ ἀνοδικὴ διαφορὰ στὴ «συναρμολόγηση ἀντικειμένων», στὴ «διάκριση γραφημάτων», στὴ «μνήμη σχημάτων»! Ἀντιθέτως, οἱ «μονοτονικοί» παρουσίασαν διαφορὰ μονάχα στὴ «μνήμη εἰκόνων» ἀλλά... πρὸς τὰ κάτω! Συμπερασματικά, διαπιστώθηκε ὅτι ἡ διδασκαλία τῆς ἱστορικῆς ὀρθογραφίας ἐπιδρᾶ θετικὰ στὶς ὀπτικοαντιληπτικὲς ἰκανότητες καὶ λειτουργίες τῶν παιδιῶν, καὰ μάλιστα στὴν κρίσιμη ἡλικία τῶν 6-9 ἐτῶν, ὅπως αὐτὲς κατεξοχὴν ἀναπτύσσονται. Καὶ γιατί; Ἡ ἐπίδραση αὐτὴ ἀνάγεται ἄμεσα στὸ εἶδος τοῦ ἐρεθίσματος: ὅσο πλουσιότερο σὲ ὀπτικὰ σημεῖα (τόνους καὶ πνεύματα) τὸ γνωστικὸ ἀντικείμενο τόσο περισσότερο ἐξαναγκάζεται σὲ ἑστίαση τῆς προσοχῆς του ὁ δέκτης κι ἐξασκεῖται στὴν ἀναγνώρισή τους, ἀποκτώντας ἐπιπλέον ἰκανότητα ταχύτερης ὀφθαλμικῆς κίνησης καὶ ὶσχυρότερης συγκέντρωσης. Τὰ πολλὰ λόγια βλάπτουν, οἱ τόνοι ὅμως ὠφελοῦν!
Ὅσοι θά 'θελαν νὰ ἐρευνήσουν ἀκριβέστερα τὸ πῶς καὶ τί, μποροῦν νὰ μελετήσουν τὶς 50 σελίδες μὲ τοὺς διαφωτιστικότατους πίνακες καὶ τὰ συγκριτικὰ διαγράμματα ἤ νὰ ἐλέγξουν τὴ μεθοδολογία τῆς ἔρευνας. Οἱ δύο σελίδες ὡστόσο τῶν πορισμάτων θὰ 'πρεπε νὰ τυπωθοῦν σὲ εἴκοσι ἤ τριάντα χιλιάδες ἀντίτυπα καὶ νὰ μοιραστοῦν σ' ὅλους τοὺς ἐκπαιδευτικοὺς ποὺ διδάσκουν Ἑλληνικὰ στὰ σχολεῖα, γιὰ νὰ ξέρουν πόσο στραβώνει τὰ παιδιὰ καὶ ἡ δικιὰ τους ἄγνοια πλέον, καὶ νά 'ναι συνυπεύθυνοι μὲ τὴν ἀβελτηρία τους ἐφεξῆς νὰ ὑψώνουν τὴ φωνὴ τους καὶ γιὰ θέματα παιδείας καθαρά, κι ὄχι μόνο γιὰ τοὺς μισθοὺς τους ἔξω ἀπὸ τὰ ὑπουργεῖα, μὲ τὶς ντουντοῦκες!
Θυμάστε πού, χρόνια πίσω, κάτι δάσκαλοι τοῦ «πρακτικοῦ» ἰσχυρίζονταν πὼς ἦταν ἀνώτερο ἀπὸ τὸ «κλασικό» διότι «τὰ μαθηματικὰ ὀξύνουν τὸν νοῦν». Κι ἐμεῖς κοροϊδεύαμε βέβαια, μὰ ἔλα ποὺ βρέθηκε ἐπιστημονικὰ μετρημένο, μὲ τὰ μαθηματικὰ τους κιόλας, πὼς τ' Ἀρχαῖα καὶ ἡ ὀρθογραφία ἐντέλει ὄξυναν περισσότερο τὸν νοῦν! Αὐτὴ κι ἄν εἶν' ἐκδίκηση τῶν τόνων!..
Πέρα ὅμως ἀπὸ ἀστεῖα κι ἀντεκδικήσεις, χρόνια τώρα ἀκούγονται τὰ φληναφήματα διαφόρων πὼς τάχα «τίποτε δὲν χάσαμε μὲ τὸ μονοτονικό» κι «ἄχρηστες ὅλες ἐκεῖνες οἱ κουτσουλιὲς πάνω ἀπ' τὶς λέξεις» καὶ «οἱ ἀρχαῖοι δὲν τὰ 'χαν, οἱ Ἀλεξανδρινοὶ τὰ πρόσθεσαν» καὶ «τὸ ποτάμι δὲν γυρίζει πίσω» κι ἄλλα τέτοια ἐπιπόλαια κι ἀντιεπιστημονικά. Οἱ ἀποδείξεις γιὰ τὸ τὶ χάσαμε βρίσκονται μπρὸς στὰ μάτια μας. Μήπως ξαναδιαβάζουν κάποιοι στὸν τοῖχο, γραμμένο ἀπὸ ἀόρατο χέρι, ἐκεῖνο «Μανέ, τεκέλ, φαρές» ποὺ εἶδε ὁ τελευταῖος Βαβυλώνιος βασιλιάς, σὰν ἔμπαινε κιόλας στὶς πύλες τῆς πρωτεύουσας του ὁ Πέρσης ποὺ θὰ τὸν ἀφάνιζε κι αὐτὸν καὶ τὸ θρόνο του;.. «Μετρημένα, ζυγισμένα, διαιρεμένα» -δηλαδή: «τέλειωσες!» τὸν προειδοποιοῦσε τότε ὁ προφήτης. Μήπως δὲν χρειαζόμαστε προφῆτες πιά, παρὰ μᾶς ἀρκοῦν οἱ φωνὲς ὅσων ξέραν ἀκόμα νὰ χρησιμοποιοῦν αὐτὰ τὰ «σημαδάκια» ποὺ μονοκοντυλιὰ κατάργησαν ἀνεγκέφαλοι κυβερνῶντες, κι ἄν δὲν μποροῦν νὰ σκεπάσουν τὰ μουγκανητὰ τῶν «ἀρμοδίων» τῶν ὑπουργείων ὅποιας Παιδείας ἐδῶ καὰ μίαν εἰκοσαετία, εἶναι πάντως σοβαρότατες καὶ τώρα πιὰ κι ἐπιστημονικὰ ἐπιβεβαιωμένες, ὥστε νἀ ὑποψιάζουν γιὰ τὸ τὶ ἐπίκειται;
Ἀσφαλῶς τὸ ποτάμι δὲν γυρίζει πίσω! Μόνο, συμφορὰ μας! Θὰ τρέχουμε γιὰ καθαρὸ νερὸ ἀπὸ τὰ νάματά του, αὔριο μὲ τὸν κουβά, μεθαύριο μὲ τὸ κουταλάκι!*

ΣΤΑΝΤΗΣ Ρ. ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ

* Ὁ γράφων ὑπῆρξε παθὼν τοῦ παλιοῦ κακοῦ ἐκπαιδευτικοῦ συστήματος ὡς ἀνορθόγραφος στοὺς τόνους καὶ τὰ πνεύματα, καθ' ὁ ἀκουστικὸς τύπος κι ὄχι ὀπτικός, καὶ ἔκλαψε πικρὰ πάνω σὲ δασυνόμενες ποὺ τοῦ ξέφευγαν μονίμως, κι ὡστόσο ἡ μάθηση γίνεται μετά λύπης, ὅπως τό 'λεγε κι ὁ Ἀριστοτέλης, ἐνῶ ἡ «χαρούμενη γνώση» δυστυχῶς ἀκόμα δὲν βρέθηκε!


http://www.opc.gr/gr/article.asp?in=67&sub=72&id=652

Αυτό που λένε, αυτό που εννοούν. Μια (αν)ηθικη πραγματολογία

(…) Φάγαμε αυτά που είχαμε αγοράσει και ξαφνικά, όπως συζητούσαμε, ακούσαμε ένα μπαμ δυνατούτσικο. Αρκετά κοντά σε μας, για να ακούσουμε κα...