17.2.06

Κριτική μιας Νεοελληνικής Γραμματικής

Η κατάργηση των τόνων και των πνευμάτων είναι η κατάργηση της ορθογραφίας, που είναι τελικά η καταστροφή της συνέχειας. Ήδη τα παιδιά δεν μπορούν να καταλάβουν Καβάφη, Σεφέρη, Ελύτη, γιατί αυτοί είναι γεμάτοι από τον πλούτο των αρχαίων ελληνικών. Δηλαδή πάμε να καταστρέψουμε ό,τι κτίσαμε πριν λίγα χρόνια; Αυτή είναι η δραματική μοίρα του σύγχρο­νου ελληνισμού
Κορνήλιος Καστοριάδης



Hubert Pernot,Grammaire du Grec Moderne, 1917, Librairie Garnier Freres, Paris


Ο κ. Περνό είναι ένας ευσυνείδητος και σοφός επιστήμων. Με είναι μια αληθινή ευχαρίστησις οσάκις διαβάζω ή συμβουλεύομαι έργον του. Η πρώτη έκδοσις της Νεοελληνικής Γραμματικής του ήταν χρήσιμο βιβλίο. Η τωρινή όμως έκδοσις με φαίνεται ανωτέρα. Η μορφολογίες της είναι καλλίτερες. Είναι πιο περιεκτική. [...]

Το βιβλίον αρχίζει, φυσικά, με το αλφάβητο. Το αλφάβητό μας κάποτε μάς κάμνει δυσχερές να παίρνουμε λέξεις από ξένες γλώσσες, όπου ήχοι σαν (π.χ.) το γαλλικό u ή το j υπάρχουν. Αλλ' αυτό συχνά μόνο στην αρχή. Η προφορά της ξένης λέξεως αλλάζει μες στην ελληνική λαλιά και γένεται σύμφωνη με αυτήν. Είμαι πολύ υπέρ της παραδοχής των ξένων λέξεων, όταν η γλώσσα μας δεν έχει όρον για μιάν έννοιαν, ή δεν δύναται εύκολα και με ακρίβειαν να τον μορφώσει, πράγματα που πολλές φορές την συμβαίνουν. Ο εθνισμός της λέξεως -ως έδειξεν ο Ψυχάρης- γένεται από την κλίσιν (σημ. επιδέχεται εξαιρέσεις ο κανών. Έγιναν ελληνικά το τραμ, το μπαρ, το τέννις. Ο κ. Χατζηδάκις δεν θεωρεί εντελώς απίθανον, μάς λέγει ο κ. Τριανταφυλλίδης ("Ξενηλασία ή ισοτέλεια", 1905, σελ 110) "να γίνη ελληνική η γαλλική κατάληξις -age, η οποία οποία υπάρχει εις μερικάς λέξεις αι οποίαι εισήλθαν εις την μας ή λέγονται οπωσδήποτε, καθώς λ.χ. μασάζ, αμπαλάζ, κορσάζ, γκρινάζ, πλαζ".)

Προκειμένου περί των μέσων τού αλφαβήτου μας, δεν πρέπει να νομίζουμε ότι είμεθα ιδιαζόντως πτωχοί. Εν συγκρίσει προς την γαλλική γλώσσα μάς λείπουν το u, το ch, το j της. Έχουμε όμως το χ, το γ, το θ, το δ, που δεν έχει αυτή. Ο κ. Μένος Φιλήντας εσύστησε -πολύ πρακτικά- το ου, που δεν είναι πια δίφθογγος να γράφεται 8, και να προστεθεί στο αλφάβητό μας ως ένα γράμμα περισσότερο. Κι ο Βηλαράς ήταν ομοίας γνώμης. Στον 17ο αιώνα, στην Κρήτη, έγινε παροδική χρήσις του λατινικού αλφαβήτου στην γλώσσα μας (σημ. Από την "Ερωφίλη": Ta gieglia me ta claimata, me ti gharan i prica/ mnian horan esparthicassi chie amadhi egiegnithica/ giaftos masi girissusi, chie to ena t' allo alassi/ che opios egiela to taghi, clegi prighu vradiassi.)

Μερικοί φιλόλογοι μεταχειρίσθηκαν το λατινικό αλφάβητο στο γράψιμο ελληνικών διαλέκτων. Τα ελληνικά της Κάτω Ιταλίας συνήθως τα γράφουν με λατινικά ψηφία. Τα τέσσαρα ελληνικά άσματα της Ιταλίας που παραθέτει ο κ. Πολίτης στις "Εκλογές" του τα γράφει με το δικό μας αλφάβητο. Και μ'αρέσει αυτός ο τρόπος του. Προσθέτει στα ψηφία μας ένα μόνο λατινικό το d. [...]

O Ροΐδης ήταν επίσης της γνώμης ότι η δημοτική έχει λιγότερους ιωτακισμούς από την καθαρεύουσα. Εξ άλλου δεν θεωρούσε τον ιωτακισμόν "μέγα κακόν". Πιο συχνή "παρά εις την ελληνικήν", λέγει, "είναι η επανάληψις του ποικίλως γραφομένου φθόγγου i εις την αγγλικήν, την οποίαν ουδείς, καθ' όσον γνωρίζομεν, εμέμφθη ποτέ διά τον ιωτακισμόν. Οπωσδήποτε η τρις ή και τετράκις είς τινας ελληνικάς λέξεις επανάληψις του αυτού φθόγγου ως λ.χ. ειρήνη, μυρσίνη, φυσική, μυστική, ποιητική, υβρίζει, σπινθηρίζει, ξυνίζει, κιτρινίζει, πιπιλίζει κτλ. ολίγην προξενεί ενόχλησιν και εις ουδένα αντιβαίνει της σημερινής λαλιάς ευφωνικόν κανόνα.

[...]

Κάμνει παρατηρήσεις ο κ. Περνό επί του τονισμού των λέξεων που θα είναι ωφέλιμες στον Γάλλο τον μανθάνοντα την γλώσσα μας. Ένα λάθος τονισμού, που μπορεί να κάμει ο ξένος, αλλάζει την έννοιαν μιάς λέξεως (αλλά-άλλα, κανείς-κάνεις, πεινώ-πίνω). Όμοιαν παρατήρησιν έκαμε κι ο κ. Μένος Φιλήντας, αλλά με άλλον σκοπό: δηλαδή για να δείξει το πόσο είναι αναγκαίον να φυλαχθεί η γραφή ενός τόνου. Αλλά ενός μόνον, μιά οξεία: η βαρεία κ' η περισπωμένη κάλλιο να λείψουν.
[...]

Στην ορθογραφία του ο κ. Περνό είναι συντηρητικός. Γράφει "να χάσης, να χάση". Βάζει δασεία επάνω στο αρχικό ρ. Γράφει "ευκολώτερον". Δυνατόν να κάμνει αυτά όχι επειδή τα εγκρίνει, αλλά επειδή τα θεωρεί της καθιερωμένης χρήσεως. Κατ' εμέ, η γραφές αυτές είναι δυσάρεστες.

[...]

Στην κλίσι του "Type: ο κλέφτης", καλά κάμνει που αναγράφει την ονομαστική πλήθυντική "ράφτηδες", αν και δεν είναι διαδεδομένος. Υπάρχει και πληθυντικός "ραφτάδες". "Ο προτιμότερος τύπος, λέγει ο κ. Πέτρος Βλαστός (Γραμματική της Δημοτικής) είναι το "τες" (ράφτες). Και μετ' αυτόν το "άδες" (ραφτάδες).

[...]
"Είμαστε (είμεθα)". Το είστε λέγεται τώρα και είσθε.
"Χάνομε, έχομε, θέλομε" και τέτοια: έπρεπε ν' αναγραφούν τα χάνουμε, έχουμε, θέλουμε. Στην πρώτην έκδοσι τής Γραμματικής του έδιδε το ούμε (χάνουμε) ως επικρατούντα τύπον.
[...]
Δεν με αρέσει η διατήρησις της γραφής "ηις, ηι" στο ρήμα "ζω". Προτιμώ να γράφεται "ζεις, ζει".
[...]
Την προσθήκη του καταληκτικού ε στα τρίτα πρόσωπα (πληθ.) των ρημάτων που τελειώνουν με ν την αναφέρει ο κ. Περνό (στην αρχή του Κεφαλαίου περί Παροξυτόνων Ρημάτων), και μετά δεν την υποδεικνύει πλέον στα πλήρη παραδείγματα των ρηματικών κλίσεων (π.χ. σελ. 141, 160). Ο κ. Φιλήντας λέγει ότι το ε αυτό έγινεν απ' αναλογία - όπως γράφουμε, γράφετε, είπαν και γράφουνε, όπως τρέξαμε, τρέξατε, είπαν και τρέξανε.
[...]
Ετελείωσα τες σημειώσεις μου επί του βιβλίου. Η γενική μου εντύπωσις είναι πολύ καλή. [...]


Κ. Π. Καβάφης


Σχόλιο: την αντιγραφή αυτή την έκανα, επειδή πολύ λιβανίζουμε τελευταία τον κύριο Καβάφη. Βλέπετε, φίλοι συνέλληνες, ότι δεν το'χε σε πολύ να αρνηθεί τους τόνους του, να υιοθετήσει μαλλιαρισμούς, να συστρατευθεί με εξ Εσπερίας υπονομευτάς, να μπασταρδέψει (ίνα μή τι χείρον είπω) το αλφάβητό μας. Μήπως ήταν και αυτός ένας Ποσειδωνιάτης;

Δεν ξεχνώ βεβαίως ότι σάς χρεωστώ ένα τέλος της τριλογίας, για να σάς επιστρέψει ο ύπνος που σάς έχει κοπεί. Αλλά πού χρόνος...

11 σχόλια:

hominid είπε...

Ενδιαφέρον το κείμενο - ευχαριστούμε. Αξίζει, φαίνεται, να διαβάσει κανείς και τα πεζά του Καβάφη.

Προκειμένου, πάντως, για το πολυτονικό, δεν είμαι σίγουρος αν συμμερίζεται τη γνώμη του Φιλλίντα ή αν, απλώς, την παραθέτει. Πιθανότατα, βέβαια, συμφωνεί διακριτικά δια της "παραθέσεως". ;)

Ανώνυμος είπε...

Ευχαριστώ για το σχόλιο. Συμφωνώ απόλυτα μαζί σου.

Πιθανότατα, βέβαια, συμφωνεί διακριτικά δια της "παραθέσεως".

Κι εγώ νομίζω ότι συνήθως αυτό κάνει.

valentin είπε...

Τελικά ο Φιλήντας άσκησε μεγάλη επιρροή με τις απόψεις του ειδικά για την ορθογραφική μεταρρύθμιση. Και σήμερα είναι δυστυχώς ξεχασμένος -για τους περισσότερους.

Κατά τα άλλα, το κείμενο του Καβάφη -και οι απόψεις του Φιλήντα- αποδεικνύουν ότι η ορθογραφική μεταρρύθμιση περιελάμβανε πολύ περισσότερα από την απλή καθιέρωση του μονοτονικού. Και βέβαια ήταν πραγματικό ρεύμα στην κοινωνία και τους ελληνόφωνους διανοούμενους. Όσο και να κοπανιούνται οι επαγγελματίες πατριώτες, η πρόταση έχει μεγάλο ιστορικό βάθος και με τίποτα δεν ήταν κάτι πρόχειρο και επιπόλαιο. "Περιέργως" οι υποστηρικτές της δε φαίνεται να νοιάζονται για τα προβλήματα των εκδοτών ούτε να εκπροσωπούν τα συμφέροντά τους.

Και βέβαια άνθρωποι σαν τον Καβάφη δεν ήταν άνθρωποι που νοιάζονταν για την "ευκολία" και απέφευγαν τα "δύσκολα".

Ανώνυμος είπε...

Παλιά στα σπίτια κρύβανε τους Εβραίους. Εγώ μέχρι κι αυτές τις μέρες κρύβω σε μια γωνίτσα ένα πακέτο με έξι τόμους των "Απάντων" του Καβάφη. Μια φίλη τα είχε αγοράσει προ ετών, ερήμην της μάνας της, με δόσεις, σε περίοδο οικονομικά δύσκολη για την οικογένεια (δεν είναι τόσο μελό, πάντως τότε πρέπει να ήταν σοβαρό). Έτσι, για να μη φάει την κατσάδα που έτρωγε κάθε φορά που ξοδευόταν σε δίσκους και βιβλία, μου τα'φερε εμένα να τα "κρύψω", μέχρι να ξεχρεώσει. Ε, έχει ξεχρεώσει εδώ και κανά χρόνο, αλλά είναι πιο ξεχασιάρα από μένα. Πόσο πιο ξεχασιάρα, δηλαδή, που εγώ μόλις την περασμένη βδομάδα είχα την έμπνευση να ανοίξω το πακέτο... Τα ποιητικά τα είχα ούτως ή άλλως εγώ από άλλες εκδόσεις και γι'αυτό δεν με έτρωγε η περιέργεια. Κακώς, γιατί εκεί βρήκα το διαμάντι που σάς αντέγραψα. Για να δώσω (ελάχιστα) στοιχεία ταυτότητας, το κείμενο είναι παρμένο από την έκδοση των Απάντων των εκδ. Φύκιρη, ανήκει στα αδημοσίευτα πεζά και αριθμεί κανονικά 36 σελίδες.

Στόχος μου δεν είναι να δείξω έναν άγνωστο, "δημοτικιστή" Καβάφη. Στον άλλο τόμο, αυτόν με τις κριτικές για τον Καβάφη, υπάρχει ένα συντομότατο κείμενο του Ψυχάρη, που τον χαρακτηρίζει "καραγκιόζη" της δημοτικής (και πάλι, βέβαια, στη φιλολογία της δημοτικής τον κατατάσσει με αυτόν τον τρόπο). Απλώς να φανεί πόσο πιο ψύχραιμος και απροκατάληπτος ήταν από τους σημερινούς απολογητές της "λόγιας παράδοσης"... Ένα άλλο στοιχείο που εκπλήσσει ακόμα περισσότερο τους ασχολούμενους με αυτά τα θέματα είναι ακριβώς η εντυπωσιακή του ενημέρωση για θέματα γλωσσικά ή και γλωσσολογικά. Σε εκτενή αποσπάσματα που εδώ παραλείπω, επιδεικνύει σοβαρή γνώση της σύγχρονής του γλωσσικής έρευνας, με μια άριστη αντίληψη του ρόλου και της σπουδαιότητας της "αναλογίας" στην εξέλιξη της γλώσσας.

Μπορούμε να πούμε ότι ήταν ένας ερασιτέχνης γλωσσολόγος (υπάρχουν ακόμα άρθρα του, δημοσιευμένα, του τύπου "Χρίστος, όχι Χρήστος"), χωρίς βέβαια τον ερασιτεχνισμό -και κυρίως χωρίς την εμπάθεια- αυτών που τον επικαλούνται συχνά (π.χ. θυμούμενοι τους χιλιοπαρεξηγημένους Ποσειδωνιάτες του). Πολύ θα ήθελα αυτοί οι τελευταίοι με κάποιο τρόπο να απομονώνονται, αντί να τους καθαγιάζουν οι ποιητικές τους ανησυχίες, μάλλον ακόμα γελοιότεροι γίνονται. Ε, πώς να το κάνουμε, τα τελευταία χείλη στα οποία θα είχε θέση ο Καβάφης είναι αυτά των εθνικιστών.

@ευμίλιος: είσαι άθλιος, γι'αυτό σ'αγαπάμε! έχεις δίκιο και ξέρεις τι πρόβλημα έχω εγώ με τις ουρές...

Φοινικιστής είπε...

Δείτε και το άρθρο του Χρήστου Κλαίρη «Γλωσσικές παρατηρήσεις του Καβάφη στη Γραμματική του Hubert Pernot». Περιλαμβάνεται στα Πρακτικά του Συνεδρίου για τα είκοσι χρόνια (1976-1996) από την καθιέρωση της Νεοελληνικής (Δημοτικής) ως επίσημης γλώσσας (Αθήνα 1999, σελ. 303-308).

Ανώνυμος είπε...

@αυτόχθονα: δεν ήξερα καθόλου ότι αυτό το κείμενο του Καβάφη είχε ήδη τύχει σχολιασμού. Θυμάσαι καθόλου πώς το σχολιάζει; Εστιάζει ας πούμε στη γλωσσολογική ενημέρωση του Καβάφη ή στα γλωσσικά του φρονήματα; Με την πρώτη ευκαιρία, θα αναζητήσω το άρθρο. Ευχαριστώ!

@ευμίλιο: Δεν το ξεύρω το βιβλίο... Κι ήμουν έτοιμος να ρωτήσω πότε είπα για Εβραίους (αχ, καλέ μου Ευμίλιε, μόνο εσύ με διαβάζεις προσεκτικά, τουλάχιστον πιο προσεκτικά απ'όσο προσεκτικά γράφω εγώ). Θα μάς βγάλεις και Σιωνιστάς στο τέλος...

Μια που είπες για Salonica, άμα έρθω Απριλομάη, θα με σιτίσεις και θα με στεγάσεις ή θα είσαι πάλι σε περιοδεία ανά την υφήλιο;

Φοινικιστής είπε...

> Εστιάζει ας πούμε στη γλωσσολογική ενημέρωση τού Καβάφη ή στα γλωσσικά του φρονήματα;

Και στα δύο. Τα συμπεράσματα συνοψίζονται στη σελίδα 307. Το πρώτο είναι «η εμβρίθεια και η βιβλιογραφική ενημέρωση του Καβάφη». Το δεύτερο, οι σύγχρονες απόψεις του, που βρίσκονται σε αρμονία με τα διδάγματα της γλωσσολογίας: «αναγνωρίζει το προβάδισμα και τον σεβασμό στη χρήση, δηλ. σε ό,τι όντως λέγεται, ακούεται ή γράφεται, αντιμετωπίζει με σκεπτικότητα τις ρυθμιστικές τάσεις και την επιβολή τού νόμου τής αναλογίας, έχει συνείδηση τής δομής τής γλώσσας, δίνει δείγματα επικοινωνιακής προσέγγισης και προπαντός έχει πλήρη επίγνωση ότι η ποικιλία είναι σύμφυτο φαινόμενο με τη γλώσσα».

thas είπε...

Εντυπωσιακό κείμενο τέττιγα. Για ψάξε στο σπίτι μήπως έχεις ξεχάσει και τίποτα άλλο να ανοίξεις...

Ίπι-ίπι-ούμε, σας-ευχα-ριστούμε!

Γεώργιος Χοιροβοσκός είπε...

Ρε με τις ξένες λέξεις,ρε έχετε φαγωθεί.
Ετσι θα κάνουμε στο Παράδεισος κέφι:-)με ξένες λέξεις!

Ανώνυμος είπε...

Βλέπετε κι εσείς Λογομαχίες τα Σάββατα; ;-)

Γεώργιος Χοιροβοσκός είπε...

Bλέπω τέττιξ μας.Είναι μια εκπομπή όπου τουλάχιστον βλέπεις να συζητάνε και χαμογελάς λίγο;-)

Αυτό που λένε, αυτό που εννοούν. Μια (αν)ηθικη πραγματολογία

(…) Φάγαμε αυτά που είχαμε αγοράσει και ξαφνικά, όπως συζητούσαμε, ακούσαμε ένα μπαμ δυνατούτσικο. Αρκετά κοντά σε μας, για να ακούσουμε κα...