15.12.08

Αυτό που λένε, αυτό που εννοούν. Μια (αν)ηθικη πραγματολογία

(…)
Φάγαμε αυτά που είχαμε αγοράσει και ξαφνικά, όπως συζητούσαμε, ακούσαμε ένα μπαμ δυνατούτσικο. Αρκετά κοντά σε μας, για να ακούσουμε και αρκετά μακριά για να μην καταλάβουμε τι είχε γίνει. Δεν δώσαμε σημασία...* Είδατε λάμψη να συνοδεύει το μπαμ που μου περιγράφεις;- Οχι, γιατί από την κατεύθυνση που ακούστηκε το μπαμ εμείς δεν είχαμε οπτική επαφή, διότι μπροστά μας ήταν τοίχος... Για να δεις τι συμβαίνει στην οδό Ναυαρίνου πρέπει να φύγεις στη μέση του πεζόδρομου της Τζαβέλλα.
(…)
Ο Αλέξανδρος έπεσε κάτω, αν δεν κάνω λάθος στον πρώτο ή στον δεύτερο πυροβολισμό, σίγουρα πάντως πριν από τον τρίτο... Μετά δεν κατάλαβα και πολλά πράγματα. Ο κόσμος φώναζε και κάποιοι σήκωσαν την μπλούζα του Αλέξανδρου. Είδα ότι είχε μια τρύπα στη μέση του θώρακα και λίγο προς την καρδιά. Είχε βγάλει και αίμα... Να σας πω ακόμα ότι οι αστυνομικοί που πυροβόλησαν με το που είδαν τον Αλέξανδρο να πέφτει, έφυγαν. Δεν θυμάμαι προς ποια κατεύθυνση... Στη συνέχεια ήρθε το ΕΚΑΒ και πήρε τον Αλέξανδρο νεκρό. Το λέω γιατί δεν είχε σφυγμό και έβγαλε αίμα από το στόμα...* Τι φωτισμό είχε εκεί που μας περιέγραψες το περιστατικό;- Παρ' όλο που είχε πέσει η νύχτα είχε φως από τις λάμπες στους στύλους που φωτίζουν αλλά και από τα μαγαζιά... Μόνο μία λάμπα δεν λειτουργούσε, αριστερά του Αλέξανδρου... (…)

Οι παραπάνω γραμμές είναι αποσπάσματα από την κατάθεση που έδωσε ο νεαρός φίλος του δολοφονημένου παιδιού που ήταν μαζί του εκείνο το βράδυ. Δεν ξέρω σε τι επεξεργασία ακριβώς υποβάλλονται αυτά τα κείμενα , αν ενδεχομένως «ευπρεπίζονται» και αν εξομαλύνονται γλωσσικά ή και δομικά, ώστε από αυθόρμητος προφορικός λόγος να γίνουν στρωτές γραπτές αναφορές. Αυθόρμητα όμως –με τρόπο που με ανησύχησε για τον τρόπο που κοιτάω πια τον λόγο των ανθρώπων, και ιδιαίτερα των νεότερων –μου άρεσε η ακρίβεια και η ευθύτητα με την οποία κάθε πρόταση του παιδιού αντιστοιχίζεται σε ένα πλήρες καρέ, η ψύχραιμη παρατηρητικότητα (ακούς από πίσω μια σταθερή, ακόμα κι αν είναι ταραγμένη, και συγκροτημένη φωνή), η τρισδιάστατη και λογικά συνεκτική μνήμη του χώρου και του χρόνου.



Κι έχει και μια αρετή η αφήγηση που το παιδί δεν την διδάχτηκε και ποτέ οι δάσκαλοί του δεν θα εκτιμήσουν: δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου κενά ανάμεσα στις προτάσεις, δεν υπάρχουν αόρατες προτάσεις που πρέπει να διαβάσεις ανάμεσα, δεν αναγκάζει τον ακροατή του σε τεκμαιρόμενα νοήματα και υπονοήματα. Ό,τι προθέσεις έχει τις πραγματώνει ρητά. Και επιπλέον δεν σχολιάζει. Δεν χαρακτηρίζει τις κινήσεις του μπάτσου, απλώς τις δείχνει. (Και είναι αρκετό) Δεν υπάρχουν συναισθήματα. (Και δεν φαντάζομαι κάποιο λόγο που αν υπήρχαν τέτοιες φράσεις θα κόβονταν στην απομαγνητοφώνηση.) Υπάρχει μόνο αυτή η κατακλείδα, που πάλι δεν θα άρεσε στους δάσκαλους:


* Θέλεις να μας πεις κάτι άλλο για όλα όσα ξέρεις εσύ;

- Το μόνο που θέλω να σας πω είναι ότι τον Αλέξανδρο δεν τον σκότωσαν. Τον δολοφόνησαν εν ψυχρώ...
Η φαινομενική αντίφαση, που είναι και η μόνη παραίτηση από την συνεπή κυριολεξία του κειμένου, είναι μια πολύ στοιχειώδης χρήση της μεταγλωσσικής άρνησης (‘metalinguistic negation’), όπου δεν αρνείσαι την αλήθεια, αλλά την γλωσσική έκφραση αυτού που αρνείσαι. Το «σκότωσαν» δεν είναι αρκετό. Και η απόκρυψη της ακριβούς φύσης του εγκλήματος είναι τελικά ψέμα, πρόκληση και χλεύη.













Ένα τραγικό λογοπαίγνιο σχηματίζουν οι αριθμοί σε αυτή την εικόνα. Η νέα πινακίδα διορθώνει την παλιά και λέει: "αυτός ο δρόμος σταματά στα 15".


Ο ενήλικος λόγος που συσσωρεύεται στην άλλη μεριά, γύρω από το συμβάν και τα συμβάντα, αντιτίθεται λαμπερά στον ισχνόν αυτό χαρακτήρα (κατά τους αρχαίους υφολόγους --ευχαριστώ, Τιπούκειτε) του λόγου του παιδιού. Και φυσικά δεν έχω να πω τίποτα πρωτότυπο, αφενός γιατί δεν έχω κάνει την υπεύθυνη έρευνα που κάνουν σε άλλα μπλογκ, αφετέρου επειδή τις σκοπιμότητες τις ξέρουμε και τις αναγνωρίζουμε και χωρίς ανάλυση ομιλίας (της οποίας γνώστης δεν είμαι).



Θα πω μόνο πως όλα τα λεκτικά εργαλεία της εμμεσότητας μοιάζουν να επιστρατεύτηκαν τις τελευταίες μέρες στην υπηρεσία της συγκάλυψης, της υποκρισίας και της χειραγώγησης. Οι ελεεινότερες σκοπιμότητες βρίσκουν καταφύγιο στην γνωστή ζώνη που χωρίζει –και ενώνει- «αυτό που λέγεται» από «αυτό που επικοινωνείται», μέσα από τα πάγια μόρια που συνθέτουν αυτή τη σκοτεινή ύλη της επικοινωνίας:


--τα υπονοήματα, υποβολιμαίες πλην όχι λογικά αναγκαίες συνεπαγωγές του λεγόμενου «συνεργατικού» ομιλητή του Grice, που στην προκειμένη περίπτωση ήταν απλώς χυδαία και υβριστικά υπονοούμενα: «Το παιδί είχε αποκλίνουσα συμπεριφορά» (υπονόημα: δεν έχασε και τίποτα σπουδαίο το κοινωνικόν σύνολον), «τα παιδιά των πλουσίων οικογενειών του Ψυχικού που εκλαμβάνουν τα Εξάρχεια ως χώρο διασκέδασης» (υπονόημα: ο αγώνας των ΜΑΤ είναι αγώνας ταξικός, αυτοί είναι που τα βάζουν με πλούσιους ψευτο-αντιεξουσιαστές).

Η γλώσσα εκδικήθηκε κάποια στιγμή τον εμπνευστή των ανωτέρω και, σε προφορική του δήλωση, εξέφρασε ρητά κάτι που ειδάλλως θα περνούσε απλώς ως υπονόημα και η πρόκλησή του δεν θα γινόταν άμεσα εμφανής: στο ποιηματάκι που είχε ετοιμάσει με αναμενόμενη διατύπωση «το αν έπρεπε να πυροβολήσει ο αστυνομικός θα το κρίνει η δικαιοσύνη», παρεισέφρησε και το μοιραία συνεπαγόμενο, ότι δηλαδή και το ίδιο το αν έπρεπε να πεθάνει το παιδί θα το κρίνει η δικαιοσύνη, που ανατρίχιασε τους πάντες, μέχρι βέβαια να έρθει η διόρθωση από το ίδιο στόμα: το είχε ήδη κρίνει ο Θεός.

-- τις προϋποθέσεις , εγκιβωτισμένες προτάσεις που καλούμε τον ακροατή μας να προϋποθέσει ως αληθείς. Στην κατάπτυστη ριάλιτι εκπομπή που παρουσιάζει η σύντροφος του γνωστού ακροδεξιού βουλευτή, ιδιοκτήτη εθνικιστικού εκδοτικού οίκου και γραφικού τηλεπλασιέ Αδώνιδος Γεωργιάδη, και συγκεκριμένα στην εκπομπή της 11ης Δεκεμβρίου, πάνω στην κορύφωση των γεγονότων, ο παίκτης, Αρμένιος μετανάστης με άψογα ελληνικά, ρωτήθηκε τα εξής: «Ντρέπεσαι για τα αφτιά σου;» (δεν νομίζω πως θα μπορούσε σε καμιά περίπτωση να αναδιατυπωθεί ως «ντρέπεσαι που έχεις όμορφα, μικρά αφτιά;»), «Είσαι θυμωμένος που η αδερφή σου δεν σου λέει τον λόγο που σας εγκατέλειψε η μητέρα σου;» (η προϋπόθεση ορίζεται τυπικά ως αυτή η συνθήκη μιας πρότασης που κρίνεται αληθής , είτε η ευρύτερη πρόταση είναι αληθής είτε ψευδής. Η στρατηγική της εκπομπής είναι να στήνει συχνά τέτοιες παγίδες με ρήματα «γεγονοτικά», όπως το «θυμώνω που»/«στενοχωριέμαι που» κ.λπ. που πάντα δημιουργούν προϋποθέσεις). Και κοντά σε αυτές, ήταν βέβαια και άλλες στερεοτυπικές ανακριτικές ερωτήσεις όπως: «έχεις φτύσει στο φαγητό πελάτη σου;», «έχεις κλέψει; /αρπάξει απ’ τα σκουπίδια;», «για x χιλιάδες ευρώ, θα γινόσουν συνοδός κυριών;», «για ψ χιλιάδες ευρώ θα αρνιόσουν την καταγωγή σου;».


--και βέβαια τις πολλές, άφθονες ακυρολεξίες των πολιτικών, τις περίτεχνες μεταφορές, τις ειρωνείες του Pretenderη (κλέβω από Χάρη), τις υπερβολές αλλά και τους «μετριασμούς»/απόπειρες υποβάθμισης από επίσημα χείλη και από ανεξάρτητους δημοσιογράφους…


Και απέναντι σε αυτές τις ακυρολεξίες, η άμεση και διαχρονική (λεξικοποιημένη, θα'λεγε κανείς) μεταφορά «μπάτσος γουρούνι» και οι System of a Down, που δίκαια η Ελληνοφρένεια τους έκανε σάουντρακ των ημερών, που σαν έκπτωτοι άγγελοι, μισοί Αρμένιοι και μισοί διάβολοι ουρλιάζουν «I cry when angels deserve to die»: http://uk.youtube.com/watch?v=mdRd3k4CIAg*


*(πάλι βοήθεια, πώς φορτώνουμε το βίντεο;)

26.1.08

Η εποχή του διαδικτύου

Η εποχή του διαδικτύου. Μια εποχή καινούργιων διαστάσεων επικοινωνίας. Οι ανακαλύψεις της τυπογραφίας, του τηλεγράφου, του κινηματογράφου, του ραδιοφώνου, της τηλεόρασης οδήγησαν κάπως ομαλά στο πέρασμα από το κείμενο στο υπερκείμενο. Ωστόσο, οι συνέπειες του υπερκειμένου είναι πολύ δύσκολο να γίνουν αντιληπτές από το σύγχρονο άνθρωπο. Ας δούμε έστω και υπό τη μορφή απαρίθμησης ορισμένα ζητήματα που μπορούμε να αναπτύξουμε στις διαδικτυακές επισκέψεις και γιατί όχι συσκέψεις.

Τι αλλάζει;

Αλλάζει η αντίληψη του χρόνου: άμεση μετάδοση μηνυμάτων (εικόνας, ήχου και βίντεο) σε ένα υπερ-κείμενο.

Αλλάζει η αντίληψη του χώρου: μετάδοση του μηνύματος, χωρίς υπερβολή, την ίδια ώρα σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Αλλάζουν οι κώδικες: Η επικοινωνία ανάλογα με το μέσο δεν είναι είτε γραπτή, είτε προφορική, αλλά είναι γραπτή, ηχητική, εικονική, κινούμενη εικονική (δηλ. εικόνα σε χρόνο).

Η γλώσσα προσαρμόζεται στις καινούργιες ανάγκες επικοινωνίας: με λίγα λόγια το διαδίκτυο αποτελεί σημαντική πηγή γλωσσικού εμπλουτισμού, αλλά και χώρος γλωσσικού πειραματισμού.

Αλλάζουν τα μέσα: στο παλιό καλό χάρτινο βιβλίο,εφημερίδα κτλ. προστίθενται τα καινούργια μέσα οι υπολογιστές, τα κινητά τηλέφωνα και ποιος ξέρει τι θα ακολουθήσει!

Αλλάζει ο χρήστης: αποκτά καινούργιες διαστάσεις: Από παθητικός δέκτης του μηνύματος γίνεται δημιουργός. Αποκτά καινούργιες ταυτότητες: γίνεται μπλόγκερ, γίνεται φίλος στο Facebook και επικοινωνεί με διαφορετικού τύπου κοινότητες και ομάδες. Έχει ο ίδιος πρόσβαση σε χώρους παραγωγής γνώσης από όλο τον κόσμο: ερευνητικά ιδρύματα, βιβλιοθήκες, ειδησεογραφικά μέσα κτλ. Η διάσταση του ως συνομιλητής σε χώρο και χρόνο αλλάζει, με πολλαπλές συνέπειες στην επικοινωνία του: οι όροι τηλεδιάσκεψη, χειρουργική στην Αθήνα με το χειρουργό στην Αυστραλία, ζευγάρια εξ αποστάσεως κ.ά. 'περίεργα' καθίστανται πλέον δυνατά.

Υπάρχουν κίνδυνοι: το κυβερνοέγκλημα (πορνογραφία, πειρατεία λογισμικού, χάκερς κτλ.).

Υπάρχει ακόμη και το ζήτημα της ποιότητας των κειμένων, της αξιοπιστίας των συγγραφέων.

Αυτά είναι ορισμένα θέματα συζήτησης περισσότερο, για ένα θέμα μεγάλο που αφορά στη διαδικτυακή επικοινωνία: το πομπό, το δέκτη, το μέσο, την κοινότητα ομιλίας, με κοινωνικές και άλλες διαστάσεις.

Συγγραφέας: Στωικός

Αυτό που λένε, αυτό που εννοούν. Μια (αν)ηθικη πραγματολογία

(…) Φάγαμε αυτά που είχαμε αγοράσει και ξαφνικά, όπως συζητούσαμε, ακούσαμε ένα μπαμ δυνατούτσικο. Αρκετά κοντά σε μας, για να ακούσουμε κα...