Σχετικά με τη μεταβατική χρήση του ρήματος λήγω διάβασα στα Γλωσσικά παρατηρήματα ένα σημείωμα με τίτλο «Λεξικά 2 – Είναι τα λεξικά ρυθμιστικά;», το οποίο και παραθέτω:
Ας προστεθεί ότι τα σχετικά με την πλειονότητα των ειδικών συνιστούν έναν αυθαίρετο ισχυρισμό. Για να καταγραφεί σε ένα λεξικό η μεταβατική χρήση του λήγω, αρκεί να επιβεβαιωθεί από ένα σώμα κειμένων. Η αξιοπιστία του corpus αυτού είναι άλλο θέμα βέβαια. Αλλά από πουθενά δεν προκύπτει ότι οι περισσότεροι ειδικοί θα πρέπει να αποφασίσουν ποια χρήση είναι δόκιμη. Εφόσον επιβεβαιώνεται μια χρήση, μπορεί να καταγραφεί στο λεξικό και δεν χρειάζεται να ζητήσουμε τη γνώμη όλων των ειδικών. Άλλωστε, για ένα θέμα όπως η σύνταξη του λήγω γιατί να ερωτηθούν ως ειδικοί όλοι αυτοί; Γιατί θα πρέπει να ζητήσουμε τη γνώμη των «συγγραφέων όλων των θεματικών πεδίων»;
Η λεξικογραφία βέβαια είναι σε μεγάλο βαθμό τέχνη, έστω και αν έχει –καλώς εχόντων των πραγμάτων– γλωσσολογικό υπόβαθρο. Μόνο κάποιος που δεν έχει δουλέψει σε λεξικό μπορεί να νομίζει ότι η σύνταξη λημμάτων είναι κάτι το αμιγώς γλωσσολογικό. Στον χώρο της λεξικογραφίας η έννοια της ειδίκευσης σχετικοποιείται. Ανεξάρτητα όμως από τη λεξικογραφική του περιγραφή, η συντακτική συμπεριφορά του ρήματος λήγω είναι ένα καθαρά γλωσσολογικό θέμα και σε αυτό ειδικός δεν μπορεί παρά να είναι ο γλωσσολόγος.
Ας λήξουμε το θέμα εδώ.
«Δεν είχα δει ότι το ΜΗΛΝΕΓ-Πατάκη λεξικογράφησε και χρήση του “λήγω” ως μεταβατικού. Όπως πληροφορήθηκα δε και το “Χρηστικό” της Ακαδημίας αναφέρει ως “προφορικό” το παράδειγμα “έληξα τη συζήτηση”. Όμως, το ότι ένας ή μια ομάδα λεξικογράφων θεώρησαν τη χρήση αυτή τόσο ευρέως διαδεδομένη ώστε έκριναν σκόπιμο να την περιλάβουν σε ένα λεξικό δεν την καθιστά αυτομάτως “δόκιμη”· δεν σημαίνει δηλαδή ότι η ΠΛΕΙΟΝΟΤΗΤΑ των ειδικών του γλωσσικού τομέα (φιλολόγων, γλωσσολόγων, μεταφραστών, ορολόγων, συγγραφέων όλων των θεματικών πεδίων κτλ.) έχει την ίδια γνώμη. Εκτός εάν έχει γίνει δημόσια διαβούλευση και έχει δοθεί η δυνατότητα έκφρασης γνώμης όλων αυτών· κάτι που δεν γίνεται, φυσικά, για κανένα λεξικό.
»Στο ΓΠ κάνουμε παραπομπές π.χ. στα 4 έγκυρα σύγχρονα λεξικά (ΛΚΝ, ΛΝΕΓ, ΜΕΛ, Κριαράς, στα οποία προστέθηκε τελευταία το “Χρηστικό” και ας προσθέσουμε και το πρόσφατο ΜΗΛΝΕΓ) και ιδιαίτερα (για πρακτικούς λόγους) σε αυτά που διατίθενται σε ηλεκτρονική μορφή. Και πάλι, όμως, δεν τα αντιμετωπίζουμε σαν να είναι “ευαγγέλια”. Τα αντιμετωπίζουμε και κριτικά. Σε κάποιες περιπτώσεις έχουν επισημανθεί και λάθη, για τα οποία ενημερώνονται και οι υπεύθυνοι των λεξικών.
»Προσωπικά, ισχυρίζομαι ότι η χρήση του “λήγω” ως μεταβατικού, όσο και αν αυτή ακούγεται από λίγους ή πολλούς, στα γήπεδα ή αλλού, δεν είναι δόκιμη· και με το “δεν είναι δόκιμη” εννοώ ακριβώς ότι δεν είναι αποδεκτή από την πλειονότητα ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ των ειδικών του γλωσσικού τομέα, αυτών που έχουν ένα λόγο παραπάνω από τον απλό χρήστη, όπως τους απαρίθμησα πιο πάνω. Τους έχω μετρήσει; όχι, βέβαια! Αλλά ούτε και οι συντάκτες των λεξικών κάνουν τέτοιες μετρήσεις. Και αν αυτοί βασίζονται σε “σώματα κειμένων” (δεν το αμφισβητώ!) η προσωπική τους παρέμβαση είναι στα κριτήρια επιλογής αυτών των κειμένων και στον τρόπο με τον οποίο εφάρμοσαν αυτά τα κριτήρια.
»Κακά τα ψέματα. Όσο και αν λένε (όποιοι λένε) το αντίθετο, τα λεξικά έχουν και “παραέχουν” ρυθμιστικό χαρακτήρα, είτε το θέλουν οι συντάκτες τους είτε δεν το θέλουν! Ο απλός χρήστης (και όχι μόνο) σκέφτεται: Το βρήκα στο λεξικό. Αυτό το γεγονός και μόνο είναι καθοδηγητικό. Αλλά και γιατί να μην είναι;
»Είναι κεφαλαιώδους σημασίας η διδασκαλία της γλώσσας· και η γραμματική και το λεξικό είναι πολύτιμα εργαλεία γι’ αυτήν. Και δεν πρέπει να συγχέεται με τη γλωσσική έρευνα. Η γλωσσική έρευνα π.χ. μπορεί να εξηγεί τους μηχανισμούς των παρεκκλίσεων από την εκάστοτε νόρμα, αλλά δεν πρέπει να τους προβάλλει προς μίμηση. Η διδασκαλία –σε κάθε τομέα– μεταδίδει εμπεδωμένη γνώση γενικά αποδεκτή από όλους τους ειδικούς του τομέα».Ως γενικό σχόλιο σε όλα τα παραπάνω ισχύει μια ρήση του Ferdinand de Saussure: «Συχνά είναι ευκολότερο να ανακαλύψεις μιαν αλήθεια από το να βρεις τη σωστή της θέση». Το ερώτημα αν είναι ρυθμιστικά τα λεξικά δεν ταιριάζει ως τίτλος σε ένα σημείωμα που έχει ως θέμα μια υπαρκτή χρήση και την περιγραφή της από τον λεξικογράφο. Επίσης, η εμφατική δήλωση ότι τα λεξικά έχουν ρυθμιστικό χαρακτήρα είναι άτοπο να γίνεται όταν συζητείται μια αναμφισβήτητη χρήση και η λεξικογραφική περιγραφή της. Συν τοις άλλοις, το «επιχείρημα» ότι δεν ξέρουμε αν συμφωνούν οι περισσότεροι ειδικοί μπορεί να το επικαλείται κάποιος κάθε φορά που σχολιάζουν οι διαχειριστές του ΓΠ και οι ομοϊδεάτες τους. Όποτε καταδικάζουν κάποια χρήση που τους ξενίζει, μπορεί κάποιος να τους αντιτείνει ότι δεν έχει γίνει δημόσια διαβούλευση ούτε έχει δοθεί η δυνατότητα έκφρασης όλων των ειδικών σε θέματα γλώσσας. Και κάθε φορά που παραπέμπουν σε ένα λεξικό, για να τεκμηριώσουν έναν ισχυρισμό τους, μπορεί να προβάλλεται το αντεπιχείρημα ότι τα λεξικά έχουν και παραέχουν ρυθμιστικό χαρακτήρα, είτε το θέλουν οι διαχειριστές του ΓΠ είτε δεν το θέλουν – άρα, ας μην επικαλούνται το τάδε λεξικό που δεν καταγράφει μια αποκλίνουσα χρήση.
Ας προστεθεί ότι τα σχετικά με την πλειονότητα των ειδικών συνιστούν έναν αυθαίρετο ισχυρισμό. Για να καταγραφεί σε ένα λεξικό η μεταβατική χρήση του λήγω, αρκεί να επιβεβαιωθεί από ένα σώμα κειμένων. Η αξιοπιστία του corpus αυτού είναι άλλο θέμα βέβαια. Αλλά από πουθενά δεν προκύπτει ότι οι περισσότεροι ειδικοί θα πρέπει να αποφασίσουν ποια χρήση είναι δόκιμη. Εφόσον επιβεβαιώνεται μια χρήση, μπορεί να καταγραφεί στο λεξικό και δεν χρειάζεται να ζητήσουμε τη γνώμη όλων των ειδικών. Άλλωστε, για ένα θέμα όπως η σύνταξη του λήγω γιατί να ερωτηθούν ως ειδικοί όλοι αυτοί; Γιατί θα πρέπει να ζητήσουμε τη γνώμη των «συγγραφέων όλων των θεματικών πεδίων»;
Η λεξικογραφία βέβαια είναι σε μεγάλο βαθμό τέχνη, έστω και αν έχει –καλώς εχόντων των πραγμάτων– γλωσσολογικό υπόβαθρο. Μόνο κάποιος που δεν έχει δουλέψει σε λεξικό μπορεί να νομίζει ότι η σύνταξη λημμάτων είναι κάτι το αμιγώς γλωσσολογικό. Στον χώρο της λεξικογραφίας η έννοια της ειδίκευσης σχετικοποιείται. Ανεξάρτητα όμως από τη λεξικογραφική του περιγραφή, η συντακτική συμπεριφορά του ρήματος λήγω είναι ένα καθαρά γλωσσολογικό θέμα και σε αυτό ειδικός δεν μπορεί παρά να είναι ο γλωσσολόγος.
Ας λήξουμε το θέμα εδώ.
