«Πικρές λεξικογραφικές αλήθειες»

Ο Γ. Μπ. έχει δίκιο όταν επισημαίνει ότι ο Χ. Χ. όψιμα άλλαξε στάση απέναντί του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί μια παλιά βιβλιοκρισία (βλ. https://bit.ly/3insxxl), στην οποία βλέπουμε τον Χ. Χ. πολύ διαφορετικό. (Ο σύνδεσμος δεν λειτουργεί τώρα – ελπίζω να είναι προσωρινό το πρόβλημα). Ο τωρινός επικριτής του Γ. Μπ. ήταν τότε υμνητής του. Στον παραπάνω διθύραμβο μάλιστα δεν δίστασε να χαρακτηρίσει ειρωνικά προοδευτικούς μερικούς επικριτές του Γ. Μπ., να υποστηρίξει ότι έχουν χαμηλό επίπεδο, να τους κατηγορήσει –με αφορμή την επαναφορά των αρχαίων ελληνικών στο γυμνάσιο από τον Γ. Μπ.– ότι «κινδυνολογούν αβασάνιστα και ανησυχούν επίπλαστα» κτλ. Απεναντίας, ο εν λόγω τώρα μεταμορφώνεται σε κάποιον που διαφωνεί με τις συντηρητικές απόψεις του συναδέλφου του.

Επίσης, στον Γ. Μπ. αποδόθηκαν γενικόλογοι ισχυρισμοί που ποτέ δεν έχει προβάλει, όπως ότι το «Χρηστικό Λεξικό» δεν είναι έργο της Ακαδημίας Αθηνών (βλ. https://bit.ly/2LVYwsg), ότι έγινε ερήμην της Ακαδημίας (βλ. https://bit.ly/2XQaqXw) κτλ. Φυσικά και είναι έργο της Ακαδημίας Αθηνών. Και βέβαια δεν έγινε «ερήμην» της Ακαδημίας. Δεν έχει συνταχθεί όμως από τους ακαδημαϊκούς και τους ειδικούς συντάκτες του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας, όπως θα μπορούσε να νομίσει κανείς, και δεν ταυτίζεται με το Ιστορικό Λεξικό. Άλλο αυτό και άλλο να πεις –γενικά– ότι ένα λεξικό δεν είναι έργο του τάδε ιδρύματος ή ότι εκπονήθηκε ερήμην του. Είναι λίγο παραπλανητικό να αποδίδονται σε κάποιον ισχυρισμοί που δεν αντιστοιχούν με αυτά ακριβώς που έχει γράψει και, κατόπιν, να καταρρίπτονται οι δήθεν ισχυρισμοί του ως εσφαλμένοι. Όσο για το ερώτημα του ακαδημαϊκού Β. Πετράκου «Χωρὶς τὴν Ἀκαδημία θὰ ὑπῆρχε τὸ Χρηστικὸ Λεξικό;», ποιος είπε το αντίθετο;

Ως προς το παλιό άρθρο του Γ. Μπ. («Για ένα νέο Λεξικό τής Ακαδημίας Αθηνών» [Βήμα 21.9.2003]), διαφωνώ με τη γνώμη του ότι δεν χρειαζόταν ένα ακόμη ερμηνευτικό λεξικό της νέας ελληνικής. Δικαίωμά του όμως είναι να υποστηρίζει την άποψη αυτή. Δεν καταλαβαίνω γιατί πρέπει να δέχεται επικριτικά σχόλια για ό,τι υποστήριξε τότε.

Ας προσθέσω και το εξής: ο Γ. Μπ. έχει δεχτεί εύλογη και βάσιμη κριτική π.χ. για συντηρητικές απόψεις που έχει εκφράσει στο Facebook ή για ρυθμιστικά σχόλια που περιλαμβάνει το λεξικό του. Όπως όμως έχει επισημανθεί και άλλοτε, δεν έχει αναγκαστικά δίκιο κάποιος σε ό,τι του προσάπτει. Και οι κρίνοντες κρίνονται, όπως είναι φυσικό. Για παράδειγμα, ο ακαδημαϊκός Β. Πετράκος γράφει στο παραπάνω άρθρο του:

Καταρχήν, δεν έχει δίκιο ο Γ. Μπ. όταν επισημαίνει ως αρνητικό στοιχείο ενός λεξικού την απουσία γλωσσικών σχολίων. Είναι θέμα επιλογής η προσθήκη ή η απουσία «πλαισιωμένων» σχολίων. Τέτοια σχόλια δεν υπάρχουν ούτε στο λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη, το οποίο παραμένει ένα εξαιρετικό λεξικό. Ωστόσο, όταν μιλάμε για γλωσσικά σχόλια, εννοούμε ακριβώς αυτά τα κουτάκια και όχι βέβαια τα λεξικογραφικά παραδείγματα. Είναι λοιπόν επιλογή του Γ. Μπ. να παραθέσει ένα τέτοιο κουτάκι, που να περιλαμβάνει μάλιστα 97 λέξεις. Επιλέγει να έχει το λεξικό του και εγκυκλοπαιδικό χαρακτήρα. Οι εγκυκλοπαιδικές πληροφορίες δεν σημαίνουν αναγκαστικά φλυαρία.

Και πάλι για το «click away»

 

 

Για μία ακόμη φορά έχει χαθεί το νόημα και αναγκαζόμαστε να ασχοληθούμε με δευτερεύοντα θέματα. Καταρχήν, αφενός το να μιλάμε ελληνικά και αφετέρου το να καταλαβαίνουμε όλοι τι λέμε δεν είναι δύο πράγματα που αναγκαστικά ταυτίζονται μεταξύ τους. [ΠΡΟΣΘΗΚΗ: Βέβαια, και να χρησιμοποιούμε δάνειες λέξεις και φράσεις, και πάλι ελληνικά μιλάμε. Εννοούσα παραπάνω ότι δεν ταυτίζονται αναγκαστικά μεταξύ τους το να χρησιμοποιούμε ελληνικής ετυμολογικής προέλευσης όρους και το να καταλαβαίνουμε όλοι τι λέμε.] Ως προς το click and collect ή click away, εκείνο που προέχει είναι να καταλάβει κανείς περί τίνος πρόκειται. Είναι μια πρακτική που ούτως ή άλλως εφαρμόζεται και διεθνώς και στην Ελλάδα εδώ και χρόνια. Μπορεί λόγω πανδημίας σε μια χώρα να αποφασιστεί η παράδοση και παραλαβή να γίνει εκτός καταστήματος, ο όρος click and collect όμως ήδη υπάρχει και δεν σημαίνει ότι δεν μπαίνει ο πελάτης στο κατάστημα (βλ. https://bit.ly/3ndlo4j). Όταν με το καλό λήξει η πανδημία και χρησιμοποιήσει κάποιος το click and collect ως μέθοδο όπως άλλοτε, φαίνεται λογικό να μπαίνει κανονικά στο κατάστημα και αυτή η πρακτική να ονομάζεται «παράδοση εκτός»; Η ελληνική απόδοση ενός ξένου όρου δεν μπορεί να είναι αυτοσκοπός! Επίσης, αν το «εκτός (καταστήματος)» σημαίνει τον προορισμό, ούτως ή άλλως ό,τι αγοράζει ένας πελάτης θα καταλήξει «εκτός καταστήματος». Εν ολίγοις, το «παράδοση εκτός» του Ά. Γεωργιάδη είναι μια ατυχής απόδοση του αγγλικού όρου.

Όσο για τον ταχυδιανομέα και την ταχυδιανομή ως σύστημα ή υπηρεσία, πρόκειται για λέξεις που χρησιμοποιούνται –περισσότερο ως τεχνικοί όροι, νομίζω– παράλληλα με τη συχνότατη στον προφορικό λόγο λέξη κούριερ.

Τέλος, σήμερα είδα μια εικόνα με μια αστεία λεζάντα. Ο καθηγητής υποτίθεται ότι λέει: 

«Δεν είναι “click away”. Είναι “μολών λαβέ”».

Για να ξέρουμε για τι μιλάμε

Χθες συμμετείχα σε μια συζήτηση που έγινε σε φιλικό τοίχο σχετικά με το click and collect ή click away, πώς ακριβώς λειτουργεί, αν λειτουργεί με ραντεβού κτλ. Σχολίασα ότι δεν πρόκειται για ραντεβού, γιατί ο πελάτης δεν είναι υποχρεωμένος να πάει στο κατάστημα μια συγκεκριμένη ώρα. Απλώς ειδοποιείται –αν χρειάζεται έλεγχος του διαθέσιμου αποθέματος– ότι από μια ώρα και μετά μπορεί να περάσει όποτε θέλει γιατί η παραγγελία του είναι έτοιμη.

Σήμερα διαβάζω την πρόταση του Γ. Μπ. να αποδοθεί το click away στα ελληνικά ως «(παραγγελία) για έξω». Γράφει χαρακτηριστικά:

«Εμείς (οι ταπεινοί της γλώσσας μας) θα λέμε “(παραγγελία) για το σπίτι” το take away και “(παραγγελία) για έξω” το click away. Και θα καταλαβαινόμαστε…».

Με βάση τα όσα προανέφερα, ο καθένας μπορεί να κρίνει αν το «(παραγγελία) για έξω» είναι εύστοχη απόδοση του click away και αν έτσι θα καταλαβαινόμαστε. Για την ακρίβεια, με το «για έξω» –όπως και με το «πακέτο»– αποδίδεται το take away και όχι το click away.

Για να ξέρουμε για τι μιλάμε, είναι σημαντικό να ρωτάμε ειδικούς από άλλους γνωστικούς τομείς.

Τα παραπάνω σε καμία περίπτωση δεν σημαίνουν ότι κάποιος δεν έχει δικαίωμα να μιλάει για θέματα που δεν είναι της ειδικότητάς του. Τις προάλλες έγινε μια ανενδοίαστη παραποίηση των γραφομένων μου (για την οποία βλ. https://bit.ly/3fCrfNo). Πώς θα μπορούσα άλλωστε να εισηγούμαι μαζική φίμωση στο όνομα της μη ειδικότητας, όταν κι εγώ ο ίδιος μιλάω για μη γλωσσικά θέματα;

Τι ΔΕΝ έκανε ο Γ. Μπαμπινιώτης

Δεν είναι λίγο αντιφατικό από τη μια να θεωρεί η Α. Μάνου ότι καταργήθηκε το ωμέγα από τον Γ. Μπαμπινιώτη και από την άλλη να γράφει το επώνυμο «Μπαμπινιώτης» –και άλλες λέξεις, όπως «γλώσσα»– χρησιμοποιώντας το γράμμα ωμέγα;

Για την ιστορία, να προσθέσω ότι δεν κατήργησε ο Γ. Μπ. το πολυτονικό.

Επίσης, τους ισχυρισμούς ότι «μετάλλαξε» τη γλώσσα μας, την άφησε ανοχύρωτη κτλ. δεν τους πολυκαταλαβαίνω.

Συν τοις άλλοις, σε σχόλιό της η Α. Μ. ισχυρίζεται ότι ο Γ. Μπ. «κατέστρεψε την πιο όμορφη γλώσσα του κόσμου». Όχι μόνο δεν υπάρχουν όμορφες και άσχημες γλώσσες, αλλά και είναι απορίας άξιο αν έχει τέτοια δύναμη ένας άνθρωπος. Με αφορμή αυτό και άλλα σχόλια που έχουν γίνει κάτω από την ίδια ανάρτηση, σκέφτομαι πόσο χρήσιμη θα ήταν η διάδοση βασικών αρχών της σύγχρονης γλωσσολογίας στο ευρύ κοινό, και πάντως πόσο πιο χρήσιμη από παλιομοδίτικες παρεμβάσεις για γλωσσικά θέματα.

ΜΙΑ ΑΝΕΝΔΟΙΑΣΤΗ ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΗ

Ενημερώθηκα ότι ένας γλωσσολόγος στον τοίχο του σχολιάζει μια ανάρτησή μου στο Facebook (βλ. https://bit.ly/3pYTkDo) κάνοντας ατυχέστατα σχόλια. Αναφέρεται σε «χώρους παρακείμενους της γλωσσολογίας που επιθυμούν όμως να έχουν λόγο για αυτήν». Σε περίπτωση που δεν το γνωρίζει, τον ενημερώνω ότι είμαι γλωσσολόγος. Επίσης, πουθενά δεν διατύπωσα την όντως περίεργη άποψη που παρουσιάζει, ότι όποιος έχει εντρυφήσει σε ένα θέμα αποκλείεται –εξαιτίας μάλιστα της εξειδίκευσής του– από το να εκφέρει λόγο έξω από τα στενά όρια του γνωστικού του αντικειμένου. Το αποκορύφωμα της έλλειψης δεοντολογίας εκ μέρους του είναι ότι βάζει στο κείμενό του σε εισαγωγικά κάτι που δεν γράφτηκε ποτέ από μένα! Ισχυρίζεται ψευδώς ότι γράφτηκε το εξής: «Δεν δικαιούστε να μιλάτε για θέματα που δεν είναι της ειδικότητάς σας». Και καλά οι παρερμηνείες που είδαμε στα σχόλια κάτω από τη δημοσίευσή μου, αλλά ψευδής παράθεση; Παράθεση ανύπαρκτου κειμένου; Και μάλιστα με χρήση εισαγωγικών; Είναι δυνατόν; 

Όλα τα υπόλοιπα που γράφει είναι παρερμηνείες. Πουθενά δεν εννοώ ότι κάποιος δεν δικαιούται να αρθρώνει πολιτικό λόγο, και μάλιστα πολιτικό λόγο που μας φέρνει σε δύσκολη θέση κτλ. Γιατί να έλθω σε δύσκολη θέση από την παρερμηνεία ενός νομικού όρου εκ μέρους ενός γλωσσολόγου; Καμία «ιδεολογία αποστειρωμένης αντικειμενικότητας» δεν υποστηρίζω. Ούτε στο γκρουπ ούτε στα βιβλία μου. Η σχετική αναφορά δεν έχει καμία επαφή με την πραγματικότητα. Θα το διαπιστώσει όποιος διαβάσει τα ποστ μου στο γκρουπ του Facebook «Ελληνική γλώσσα και γλωσσολογία» και τα βιβλία μου (ελεύθερα pdf).

Βαθύτατα αντιεπιστημονική είναι η διαστρέβλωση των γραφομένων του άλλου, και μάλιστα με ψεύτικα παραθέματα. Αυτό δεν δικαιολογείται και δεν σώζεται με τίποτα.

Ακολούθως, σχετικά με το πώς δραστηριοποιείται ένας γλωσσολόγος, δίνει θαυμάσια στοιχεία, που όμως κανείς δεν αμφισβήτησε στο παραπάνω γκρουπ.

Επίσης, κανείς δεν ζήτησε να υπάρχουν μη πολιτικοποιημένοι γλωσσολόγοι.

Αργότερα, ο εν λόγω, ως διαχειριστής της σελίδας «Περί γλώσσας και άλλων δεινών», πρόσθεσε τη φράση «λίγο πολύ» πριν από το ανύπαρκτο απόσπασμα κειμένου, ενώ στον τοίχο του το είχε παρουσιάσει σαν κανονικό παράθεμα. Οφείλουμε να του αναγνωρίσουμε έστω μια μικρή πρόοδο.

Σε μεταγενέστερο σχόλιό του, προσπαθώντας να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα, γράφει ότι οι σκέψεις που παρέθεσε για τον ρόλο του γλωσσολόγου στην κοινωνία έχουν αξία, ανεξάρτητη από το κείμενο που στάθηκε αφορμή για τη διατύπωσή τους. Συμφωνώ απόλυτα με το «ανεξάρτητη» – αυτήν ακριβώς τη λέξη χρησιμοποιεί και, ουσιαστικά, ομολογεί ότι οι σκέψεις του δεν έχουν σχέση με το κείμενό μου. Στην πραγματικότητα, καθόλου δεν αμφισβήτησα τον ρόλο του γλωσσολόγου στην κοινωνία, ενώ εκείνος παρουσιάζει τα γραφόμενά μου με παραπλανητικό τρόπο.

Η στάση του βέβαια παραμένει αντιδεοντολογική και αντιεπιστημονική. Παραδείγματα: οι εντυπωσιοθηρικές διατυπώσεις του, η μόνιμη τοξικότητά του, η διαγραφή αντιρρητικών σχολίων, καθώς και το γεγονός ότι σχολιάζει μια ανάρτηση χωρίς να ενημερώνει τους αναγνώστες του σε ποιο γκρουπ έγινε. Συν τοις άλλοις, βγάζει το εντελώς αυθαίρετο συμπέρασμα ότι εκφράστηκα βιαστικά στην αρχή, ότι μετά άλλαξα γνώμη κτλ. 

Για μία ακόμα φορά μένω άναυδος από τη διαστρέβλωση των γραφομένων μου. Αυτή εδώ η περίπτωση όμως ήταν ακραία, ειδικά στο σημείο του ανύπαρκτου χωρίου: «“Δεν δικαιούστε να μιλάτε για θέματα που δεν είναι της ειδικότητάς σας”, γράφτηκε, εννοώντας ότι [...]».

Δεν έχει νόημα να συνεχιστεί αυτή η συζήτηση, αλλά ούτε και να ασχοληθώ άλλο με κάποιον που όχι μόνο παρερμηνεύει, όπως άλλοι άθελά τους, αλλά και διαστρεβλώνει συνειδητά τα γραφόμενά μου. Και παρακαλώ τους φίλους μου να μη με ενημερώσουν ξανά για κείμενα με παιδαριώδεις παρερμηνείες και απαράδεκτες διαστρεβλώσεις. Έχω πολύ πιο σημαντικά πράγματα να κάνω στη ζωή μου από το να απαντώ στον συγκεκριμένο κύριο.

Μόνο κάτι τελευταίο:

Πολύ εύστοχα τα όσα γράφει ο νομικός Π. Κωστούλας (βλ. https://bit.ly/3q1myBO) και λειτουργούν ως απάντηση στον συνεπώνυμό του. Αν είχαν δικαίωμα λόγου μόνο οι ειδικοί, θα φτάναμε στο σημείο «να γράφουμε εδώ μέσα μόνο καλημέρα, καλησπέρα και χρόνια πολλά», όπως σημειώνει χαρακτηριστικά.

Και συμπληρώνει:

«Τι να κάνουμε; Η δημόσια σφαίρα από τη φύση της εφάπτεται με πλειάδα επιστημονικών και τεχνικών πεδίων, δεν είναι δυνατόν να επέλθει μαζική φίμωση εις το όνομα της μη ειδικότητας. Αυτά είναι σαχλαμάρες.

[...]

»Το θέμα λοιπόν δεν είναι ότι εκφράζουμε απόψεις επί θεμάτων που εκφεύγουν του επιστημονικού μας πεδίου. Δεν μπορεί να γίνει αλλιώς σε μια ανοιχτή κοινωνία.

»Το θέμα είναι να έχουμε συνείδηση της μη ειδικότητάς μας και να παρέχουμε πάντα προτεραιότητα στην εξειδίκευση».

ΕΙΝΑΙ Η ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΙΑ ΕΚΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΟΛΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ;

Παρακολουθούσα πάντα με μεγάλο ενδιαφέρον την τηλεοπτική εκπομπή του αείμνηστου Ρένου Αποστολίδη τη δεκαετία του ’90. Ένα βίντεο που ξεχωρίζω είναι, ουσιαστικά, ένα εξαιρετικό μάθημα νέων ελληνικών που καθηλώνει («Ρένος Αποστολίδης (Γ. Βιζυηνός) 2/4», βλ. https://bit.ly/3f7ceTT). Σε αυτό το βίντεο, όπως και σε πολλά άλλα, φαίνεται η έντονη προσωπικότητά του, η πολυμάθειά του, η αγάπη του για το αντικείμενο και η μεταδοτικότητά του. Ποιος δεν θα ήθελε να έχει τέτοιους δασκάλους;

Ωστόσο, ουδείς άσφαλτος. Σε ένα άλλο βίντεο («Ρένος Αποστολίδης με τον ποιητή Αντώνη Φωστιέρη – Περί ποιήσεως», βλ. https://bit.ly/32X9aF1) και, ειδικότερα, από το 54:34 και μετά υποστηρίζεται κατηγορηματικά ότι η νεοελληνική γλώσσα είναι μια έκπτωση της όλης ελληνικής. Ο λόγος που αναφέρεται είναι ότι, με την πάροδο του χρόνου, η ελληνική έχασε διάφορα στοιχεία όπως μετοχές, απαρέμφατα, συντάξεις και πτώσεις. Ένας γλωσσολόγος όμως θα μας έλεγε ότι δεν είναι βάσιμη η συγκριτική αξιολόγηση γλωσσικών φάσεων και ότι π.χ. ότι το απαρέμφατο αντικαταστάθηκε από ειδικές ή βουλητικές προτάσεις, η δοτική από εμπρόθετους προσδιορισμούς κτλ.

Και βέβαια «τολμάς να διαφωνήσεις» ότι η νεοελληνική είναι μια έκπτωση της όλης ελληνικής. Γιατί ξέρεις ότι δεν είναι δυνατόν να ασχολείσαι με ένα τέτοιο θέμα ερήμην της αρμόδιας επιστήμης. Είναι σαν να μιλάς για τη λειτουργία της καρδιάς χωρίς να λαμβάνεις υπόψη την ιατρική.

Το διαδίκτυο αποτέλεσε μέσο έκφρασης ενός γλωσσολογικού αντίλογου σε πολλές και διάφορες αβάσιμες απόψεις για τη γλώσσα. Αυτή ήταν μια θετική του πλευρά. Την αρνητική δεν θέλω να τη σκέφτομαι. :)

Εκπομπή της 15 07 1995.

ΜΙΑ ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ

Μου έστειλαν αυτή την εικόνα. Δεν ξέρω ποιος είναι ο συντάκτης του κειμένου.

Τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι.

Μεταξύ αρχαίας και νέας ελληνικής δεν υπάρχουν «κάποιες μικρές» αλλά πολλές και μεγάλες διαφορές, πράγμα που καταλαβαίνει κανείς με ένα απλό ξεφύλλισμα π.χ. του λεξικού Δημητράκου. Τα παραπάνω βέβαια δεν αναιρούν ότι η νέα ελληνική ανάγεται στην αρχαία – ακριβέστερα, η νεοελληνική γλώσσα μέσω της μεσαιωνικής ελληνικής ανάγεται στην ελληνιστική κοινή, που είναι εξέλιξη της αρχαίας αττικής διαλέκτου.

Επίσης, τα αρχαία είναι όντως νεκρή γλώσσα, όπως και τα λατινικά, και καλό είναι να μη μας τρομάζουν οι λέξεις. Νεκρή είναι μια γλώσσα που δεν ομιλείται πλέον από φυσικούς ομιλητές (βλ. και https://bit.ly/3lbyZbp).

Η παρομοίωση της γλώσσας με το δέντρο δεν είναι εύστοχη. Η νέα ελληνική συνιστά αυτόνομο γλωσσικό σύστημα. Για να παραμείνει ζωντανή, πρέπει να υπάρχουν φυσικοί ομιλητές – και υπάρχουν.

Άστοχη είναι και μια παραλλαγή της παραπάνω παρομοίωσης, την οποία διαβάζουμε σε πρόλογο σχολικού βιβλίου (βλ. https://bit.ly/32mVQcu): «Eίναι [τα αρχαία ελληνικά] οι ρίζες της γλώσσας μας και πρέπει να τα φροντίζουμε γιατί η γλώσσα μας τα έχει ανάγκη, όπως ακριβώς κάθε ζωντανός οργανισμός έχει ανάγκη τις ρίζες του». Ακόμα και κανείς να μη «φροντίσει» τα αρχαία ελληνικά, η νέα ελληνική θα εξακολουθήσει να υπάρχει.

Τα προαναφερθέντα δεν οδηγούν στο συμπέρασμα ότι δεν πρέπει να διδάσκονται τα αρχαία ελληνικά. Η διδασκαλία και η γνώση τους όμως δεν είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να παραμείνει ζωντανή η νέα ελληνική.