5.10.05

Ού τοι καταχεσεί, ω Δαράλα;

[καταχεσεί= β' ενικό πρόσωπο του δωρικού μέλλοντος του αττικού ρήματος καταχέζω]

-Προσοχή: ακολουθεί ανεπίκαιρο ποστ-

Ρωτήσε κάποιος κάποτε σε μια παρέα: "Γιατί η τραγική και σεμνή παρθένα Πουλχερία, την παραμονή του γάμου της, σφουγγάρισε προσεχτικά όλο της το σπίτι και την επομένη απέθανε;". Δόθηκαν διάφορες απαντήσεις, οι οποίες και δεν με αφορούν εδώ. Εμένα μ' ενδιαφέρει τι είχε διαβάσει, ακούσει και δει η Πουλχερία πριν από το συγκινητικό της τέλος.

Και αν για τα άλλα δεν είμαι πολύ σίγουρος (ήταν Καβαφικιά ή Παλαμικιά η σχωρεμένη; της άρεζε ο Μπρεχτ ή ο Ψαθάς;), για ένα πράγμα είμαι βέβαιος. Θ' άκουγε πολύ Νταλάρα.

Για την μακαρίτισσα την Πούλι, ίσως να'γραψε κι ο Πανούσης ένα πένθιμο και βαρύ ζεϊμπέκικο, που -μη όντας συστηματικός ακροατής- δεν ξέρω την απήχησή του στους κύκλους των ειδικών, αλλά που πιστεύω ότι μπορεί να διαλευκάνει μερικούς θανάτους, συγκεκριμένα της Πουλχερίας, του Ομήρου (ποιος τον σκότωσε; πιο σωστά: ποιος τον θέλει νεκρό;) και του Αριστοφάνη.

Χορός:

Ο μικρόφαλλος τραγουδιστής
και της Χούντας ο εθελοντής
Βλέπε άκου κάνε μόκο
Χατζηαβάτη Τσιριμόκο
για να μπεις στο κλαμπ της αρπακτής

Θάνατος στους διαφημιστές
στους εκτελεστές τραγουδιστές
που τον πόνο του κοσμάκι
τον πουλάνε στον Λαμπράκη
να τον κάνει φούσκες μετοχές

Πανούσης:

Γύρισα από την Χαλκιδική
μια αποφράδα Κυριακή
απ' τον γάμο του Ηλία
Γκατζολία μεγαλεία
κι ένα μαύρο κόμπο στο βρακί

'Ετρεξα στο θέατρο του Ψυρρή
μες στον Παπουτσιών την Κυριακή
Πριν μιλήσω με τον Λάκη
της καρδιάς το μπαλονάκι
το 'σκασε και βγήκε στο σφυρί

Με του Τζορτζ τον ιμπεριαλισμό
βρέθηκα στον Ευαγγελισμό
σε παλιό ασθενοφόρο
μάχη με τον Εωσφόρο
το καταραμένο υλισμό

Στο Ελληνάδικο Ιεζεκιήλ
η συμφωνική του Ισραήλ
Ο Χριστόδουλος στην πόρτα
άσπρα χάπια, μαύρα χόρτα
Life-στήλη άλατος με στιλ

Φταίγανε οι τρίχες της κοντής
που έσβησε το αστέρι της ντροπής
Ο πρεζάκιας για καριέρα
του Μεγάρου η καμαριέρα
από αναρρόφηση χολής

Θέλω σε παράθυρο να βγω
των ειδήσεων τηλεοπτικό
Να τη βγάλω λάου-λάου
και του Χατζηνικολάου
να του κατουρήσω τη ψυχή


Το τραγούδι αυτό κατ' εμέ συνοψίζει την παράκρουση της σχέσης μας με τους αρχαίους. Γελάμε με τα ίδια πράγματα, αλλά σ' αυτά ταυτοχρόνως εξαντλούμε την ηθικολογία και την δεοντολογία μας. Θα πει κανείς: γίνεται αναίτια μακάβριος και μικρόψυχος. Τον φαντάζεται (ευσεβής πόθος; αμφιβάλλω, ο ίδιος σχεδόν πήγε κι ήρθε, άρα κάτι ξέρει) νεκρό στην προτελευταία στροφή και θέλει προκαταβολικά να ασχημονήσει σατιρικά στο πτώμα του ακατονόμαστου.
Ο Αριστοφάνης, κύριοι, δεν ήταν τόσο ευγενικός. Νεκρό (ήδη, όχι κατά φαντασίαν) τον έσυρε τον Ευριπίδη ανάμεσα στα βατράχια και τον σάρωσε. Και ποιον, τον Ευριπίδη, όχι τον Γεώργιο τον Φιλόκυπρο.
Όσοι αυτό το "θα του κατουρήσω την ψυχή" το βρείτε φτηνό (το άσμα ωστόσο επιγράφεται "Φτηνό Ζεϊμπέκικο για τον Γιώργο"), θα σάς αναφέρω πολύ ενδεικτικά ένα ανάλογο collocation από τους Αχαρνής, ένα σκοτεινό για μας σήμερα "σκιμαλίσω ρηματίοις", που μας το φωτίζει έξοχα μεταφραστικά ο Μάτεσις: "με στιχηρά στιχίδια θα τους βάλω κωλοδάχτυλο" (στον χορό των Αχαρνέων, που είναι έτοιμοι να τον δικάσουν για την προδοτική του ειρήνη με τον εχθρό). Βρίσκω πως και στις δυο περιπτώσεις έχουμε το ίδιο λογοτεχνικό εύρημα, που πριν από μένα το προσδιόριζει φιλολογικά μια διδακτορική διατριβή για τη γλώσσα του Αριστοφάνη: έναν «απροσδόκητο συμφυρμό ετερογενών εννοιών-στοιχείων», εν προκειμένω «σωματικών-υλικών και πνευματικών-ηθικών ιδιοτήτων», μια περίπτωση «αιφνιδιασμού», στον οποίο συχνά καταφεύγει ο Αριστοφάνης προκειμένου να επιτύχει το κωμικό αποτέλεσμα.

Είχε πει νομίζω κάποτε ο Έκο (στο περίπου) ότι πρέπει να καταφέρουμε να διαβάσουμε τον Όμηρο (ή κάποιον άλλο, δεν θυμάμαι τώρα) σαν αστυνομικό μυθιστόρημα, αλλά και το αστυνομικό μυθιστόρημα σαν Όμηρο. Δεν ξέρω τι θα κερδίσουμε φιλολογικά, πιστεύω όμως ότι θα το διασκεδάσουμε, αν διαβάσουμε και δουμε τον Αριστοφάνη σαν Πανούση (κι όχι σαν νερόβραστο Ψαθά ή, προς Θεού, επιθεώρηση) ή αν ακούσουμε τον Πανούση σαν Αριστοφάνη. Η διαφορά του τότε με τώρα είναι ίσως ότι, αν έγραφε ο Αριστοφάνης σήμερα (όπως έγραφε, όχι "εκσυγχρονισμένος" και "τηρουμένων των αναλογιών"), θα ήταν ή στη φυλακή ή με τρία εμφράγματα και θα'χε κάνει πλούσιο τον Νταλάρα (ε, μη βρίσκοντας Ευριπίδη, θα εξέπιπτε, δεν λέω...).

Την αρχή του ποστ την έκλεψα από τον Χατζιδάκι, από ένα "Σχόλιο του Τρίτου", ο οποίος με τη σειρά του κλέβει από ένα γνωστό ποίημα του Εγγονόπουλου. Το Σχόλιο τελειώνει ως εξής: "θα τους εταίριαζε (των σημερινών νεολαίων) νά'ναι Παιδιά καπεταναίων απ' τα Ψαρά/Κι όχι των προεστών εγγόνια...". Κι εγώ λέω: κάλλιο του Αριστοφάνη παιδιά, παρά αττικιστών εγγόνια.

(20/10: Αν το παραπάνω κείμενο είχε καμιά αξία, θα το αφιέρωνα στην κυρία Θ.Μ., με ευγνωμοσύνη και με την ευχή να είναι γερή)

7 σχόλια:

dystropoppygus είπε...

Ανεπίκαιρο; Δεν συμφωνώ...

Ανώνυμος είπε...

Γιατί; συμφωνώ εγώ;

Ξέχασα πως θα γίνει και πάλι επίκαιρος ο Τζίμης σε λίγες μέρες με της πατρίδας τους τη σημαία... (το έχετε προοιμιάσει κιόλα το θέμα). Όσο όμως θα εξακολουθεί να θεωρείται επίκαιρη η κάθε μούμια, που -μεταλλασσόμενη πρωτεϊκά καλλιτεχνικώς και ιδεολογικώς- κλέβει ξανά και ξανά το θρόνο του κατ' ευφημισμόν έντεχνου τραγουδιού, όλοι εμείς οι υπόλοιποι θα είμαστε πάντα ανεπίκαιροι.

τσέλιγκας είπε...

εμπνευσμένο ποστ

τα σεβη μου

Ανώνυμος είπε...

Θα ξεκινήσω ανάποδα:
@tseligkas: ευχαριστώ, αλλά τελευταία εσείς μάς δίνετε αλλεπάλληλα ρεσιτάλ από τη στάνη σας... Καλή Σαλονίκη, αν προλάβεις να το διαβάσεις απόψε!
@πάνος: αυτό το σχόλιο με χαροποίησε απίστευτα. Ευχαριστώ πολύ. Νιώθω ότι ήταν η αναγκαία προσθήκη του ποστ. Όσα έγραψα είναι όντως πολύ προβληματικά, γιατί όντως δεν διευκρινίζω ότι οι κοινές ή παρόμοιες γλωσσικές και θεματικές στρατηγικές που επεσήμανα στις δύο σάτιρες αποδεικνύουν κοινή ή παρόμοια ένταση και ακρότητα στο χιούμορ, οπωσδήποτε όχι στην ποιητική ουσία. Θα το πω κι ας περαστεί για εύκολη και σαθρή αξιολογική κρίση: ο Αριστοφάνης είναι ο μεγαλύτερος ποιητής του καιρού του. Πιστεύω κι εγώ ότι φτάνει σε πολύ μεγάλα (αν όχι τα μεγαλύτερα, ας πούμε στους Όρνιθες) ύψη λυρισμού και γλωσσικής δημιουργικότητας. Και το "μεγαλύτερος" θα μπορούσε ίσως να το δικαιολογήσει το εξής επιχείρημα: δίνει όχι μόνο το μέγιστο στον δικό του κώδικα (την κωμική ποιητική γραμματική), αλλά δείχνεται εξίσου ικανός κι όταν στις εκτεταμένες παρωδίες του χρησιμοποιεί τις παρωδούμενες ποιητικές γραμματικές (του λυρικού, του τραγικού ή και του επικού γένους) με την ίδια σχεδόν τεχνική αρτιότητα που έχουν και οι παρωδούμενοι δημιουργοί.

Συμφωνώ ότι ο Πανούσης, όσο έχω τουλάχιστον δει, δεν καταφέρνει να κάνει ποίηση. Όχι όμως για τους ίδιους λόγους. Δεν πιστεύω δηλ. ότι η ποιητική ουσία εξαρτάται από κάποιου είδους ιδεολογική στερεότητα του δημιουργού ή της εποχής. Οι ιδεολογικά ασταθείς εποχές έδωσαν συχνότατα μεγάλη τέχνη, νομίζω. Άλλωστε και ο Αριστοφάνης δεν είναι υπόδειγμα ιδεολογικής διαύγειας. Οι ιδέες του είναι ξεπερασμένες, ως ένα βαθμό γιατί είναι από την μούσα του ταγμένος να απηχεί συντηρητικές αντιλήψεις. Ο σκεπτικισμός του απέναντι στο καινούργιο περισσότερο απηχεί λαϊκές επιθυμίες και ενστάσεις, παρά δική του αδυναμία να συμβαδίσει με την πρωτοπορία της εποχής του (τελικά η ποιητική του, έστω και στο πλαίσιο της παρωδίας, δεν οφείλει λίγα στον σοφιστικό διαφωτισμό). Αν ο ίδιος ήταν πράγματι συντηρητικός, εγώ δεν πιστεύω ότι το ξέρουμε με σιγουριά. Είπαμε, ως ένα βαθμό, αυτό ήταν ειδοποιό στοιχείο της τέχνης του. Από την άλλη, ε, όταν στους Βατράχους ακούμε τον χορό να εξυμνεί μια δικτατορία, εκεί ειλικρινά δεν ξέρω.

Σκοπός μου ήταν να δείξω κάτι που δεν ξέρω πόσο έγινε σαφές: ότι, αν αναζητήσουμε το νεοελληνικό (ή γενικότερα νεότερο) ανάλογο του χιούμορ του Αριστοφάνη, να μην νομίσουμε ότι θα το βρούμε τόσο στη θεατρική κωμωδία, στο ευθυμογράφημα κουλουπού, παρά σε μια έντονα ανατρεπτική σκηνικά και εκφραστικά σάτιρα. Κι αυτό το ανακάλυψα πρόσφατα, γι' αυτό κι έχω την ορμή του νεοφώτιστου. Όταν διαβάζουμε τον Αριστοφάνη στην πλάκα, άντε να μειδιάσουμε. Όταν δεις όμως τον κωμικό λόγο του σοβαρά, πεθαίνεις στο γέλιο. Και η αποκάλυψη είναι ότι οι αρχαίοι τελικά γελούσαν με τους ίδιους γλωσσικούς μηχανισμούς (το πραγματολογικό είναι που αλλάζει). Άλλες γλώσσες ενδεχομένως ενεργοποιούν διαφορετικούς (ή τους ίδιους με διαφοροποιούμενη ένταση) κωμικούς γλωσσικούς μηχανισμούς. Στα ελληνικά όμως φαίνεται να γελάμε διαχρονικά με αρκέτα παρόμοιο τρόπο (να μια απόδειξις συνέχειας, αγαπητοί -καλά, δεν επιμένω, υπάρχουν και τα δυσκοίλια ελληνιστικά ανέκδοτα).
Αν τελικά ο Πανούσης δεν κατάφερε να γίνει ποιητής (τουλάχιστον στο τραγούδι του, γιατί είδα ότι έχει και μια ανεξάρτητη λογοτεχνική δημιουργία), αυτό ίσως να μην οφείλεται στην ιδεολογική ρευστότητα της εποχής της μετανεωτερικότητας (μόνο), αλλά στο ότι τελικά δεν έφτασε με τη γλώσσα του σ'αυτό το παραπέρα όπου οδήγησε το χιούμορ του.

Ανώνυμος είπε...

Nice Blog!!! I'll be sure to come back.


Νά'σαι καλά! Θα περιμένω...


It looks like you've spent a fair amount of time setting it up

Α, μη φανταστείς, ένα έτοιμο template πήραμε με τον αυτόχθονα από το blogger.

and keeping the content fresh.

Ε, ναι, είπαμε, η επικαιρικότητα, ειδικά εμένα, με χαρακτηρίζει...

I have a louis vuitton website.
It pretty much covers louis vuitton

Για να'μαι ειλικρινής, σε περίμενα. Αλλά όχι σε ποστ για τον Αριστοφάνη... Δηλαδή τώρα τι; Πρέπει να βάλω αυτήν την ωραία ρύθμιση που για να γράψει κανείς σχόλιο πρέπει να βγάλει τα μάτια του να διαβάσει και να αντιγράψει κάτι αλαμπουρνέζικα; Όχι τίποτα άλλο, αλλά δεν ξέρω πώς μπαίνει αυτό...

Ανώνυμος είπε...

Ό,τι και να γίνει, ό,τι και να λάχει,
cundu luna vini τραγουδάν οι βλάχοι...

Ανώνυμος είπε...

Ευχαριστώ πολύ! Μόλις το έκανα... Η αλήθεια είναι πως με τσαντίζει η ιδέα ότι όποιος μπαίνει τώρα να κάνει ένα σχόλιο πρέπει να υποβληθεί σε οφθαλμολογικές εξετάσεις, αλλά τι να κάνω; Δυο Louis Vuitton απανωτούς έφαγα.

Για το καθαυτό θέμα μας, λέω να το αφήσω ανοικτό. Εγώ εννοούσα ότι δεν έχω δει στον Τζίμη εκείνη την κατασκευαστική δεξιοτεχνία που θα τον έκανε ποιητή. Πιστεύω ότι οι ιδέες του είναι μια χαρά για να κάνουν όχι ένα, αλλά μια γενιά ποιητών. Ο Χατζιδάκις κι ο Γκάτσος, που είπες, όντως με την ίδια γλώσσα και γνώση έγιναν ποιητές, και επειδή ήταν φιλοσοφώτεροι άλλων βέβαια, αλλά κατά τη γνώμη μου και λόγω μιας μορφικής τελειομανίας. Πάντως η "διαφωνία" μας ανάγεται στο πολύ γενικότερο και δυσεπίλυτο ζήτημα αν ποίηση είναι οι λέξεις (η γλώσσα) ή οι ιδέες -και σε αυτό απάντηση δεν έχω. :-)

Αυτό που λένε, αυτό που εννοούν. Μια (αν)ηθικη πραγματολογία

(…) Φάγαμε αυτά που είχαμε αγοράσει και ξαφνικά, όπως συζητούσαμε, ακούσαμε ένα μπαμ δυνατούτσικο. Αρκετά κοντά σε μας, για να ακούσουμε κα...